“γονική μέριμνα”

“γονική μέριμνα”

Τι σημαίνει πρακτικά η έννοια “γονική μέριμνα”;

Από την Νανά Ιωαννίδη

“Γονική μέριμνα” σημαίνει, αναγκαστικά, ότι οι αποφάσεις που αφορούν τα προσωπικά θέματα ή την περιουσία του παιδιού παίρνονται καταρχήν από τους γονείς του. Συγκεκριμένα, είναι το καθήκον και δικαίωμα των γονέων να επιμελούνται το παιδί, να διοικούν την περιουσία του και να το εκπροσωπούν σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορούν το πρόσωπό του ή την περιουσία του.

Ποιος έχει τη γονική μέριμνα ενός παιδιού;

Οι γονείς του παιδιού έχουν γενικά τη γονική μέριμνα αυτού, εφόσον αυτοί είναι σύζυγοι που συμβιώνουν και σε περίπτωση που ο ένας από αυτούς πεθάνει, κηρυχθεί σε αφάνεια ή εκπέσει από τη γονική μέριμνα, αυτή (γονική μέριμνα) ασκείται αποκλειστικά από τον άλλο γονέα. Εξάλλου, αν ο ένας γονέας αδυνατεί να ασκήσει τη γονική μέριμνα για πραγματικούς λόγους ή γιατί είναι ανίκανος ή περιορισμένα ικανός για δικαιοπραξία, την ασκεί ο άλλος γονέας. Σε περίπτωση υιοθεσίας, την ασκούν οι θετοί γονείς. Προκειμένου για τέκνο, που γεννήθηκε εκτός γάμου και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, η γονική μέριμνα ανήκει στη μητέρα του.

Αν οι γονείς είναι ανίκανοι ή δεν επιθυμούν να ασκούν τη γονική μέριμνα, μπορεί κάποιος άλλος να την ασκεί;

Ναι. Σε περίπτωση που οι γονείς είτε είναι ανίκανοι, είτε δεν επιθυμούν να ασκήσουν τη γονική μέριμνα, είτε όταν παύσει η γονική μέριμνα το δικαστήριο αναθέτει την άσκησή της σε επίτροπο.

Σε περίπτωση διαζυγίου ή διακοπής της έγγαμης συμβίωσης, με ποιον τρόπο γίνεται η ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας;

Σε περίπτωση συναινετικού διαζυγίου μαζί με την αίτηση με την οποία ζητούν τη λύση του μεταξύ τους γάμου οι σύζυγοι, ενώπιον του κατά τόπον αρμόδιου Μονομελούς Πρωτοδικείου, που δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, επισυνάπτουν και συμφωνία για τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή επιμέλειας. Αν ασκήσουν αγωγή διαζυγίου ενώπιον του κατά τόπον αρμόδιου Πολυμελούς Πρωτοδικείου για τη λύση του μεταξύ τους γάμου, λόγω ισχυρού κλονισμού της έγγαμης σχέσης τους, κατά τη διαδικασία των διαφορών, δύνανται είτε στο δικόγραφο της αγωγής αυτής να σωρεύσουν και το αίτημα για την ανάθεση της γονικής μέριμνας σ΄ έναν από αυτούς ή και στους δύο, είτε να ασκήσουν ξεχωριστή αγωγή ενώπιον του κατά τόπον αρμοδίου Μονομελούς Πρωτοδικείου, το οποίο αφού δικάσει με τη διαδικασία του άρθρου 681Β του Αστικού Κώδικα, θα ρυθμίσει το θέμα αυτό σύμφωνα με το συμφέρον του ανηλίκου τέκνου. Σε περίπτωση διαζυγίου ή διάστασης της έγγαμης συμβίωσης, αν υπάρχει κατεπείγων κίνδυνος ή επείγουσα περίπτωση, το αρμόδιο κατά τόπον Μονομελές Πρωτοδικείο μετά από αίτηση ενός εκ των γονέων, δικάζον κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων ρυθμίζει προσωρινά την άσκηση της γονικής μέριμνας.

Αν οι γονείς συνάψουν συμφωνία σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, ποια τυπική διαδικασία πρέπει να ακολουθηθεί, προκειμένου αυτή τους η συμφωνία να είναι νόμιμα δεσμευτική;

Αν οι γονείς συμφωνούν για τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας, κατά την εκδίκαση της αγωγής ενώπιον του εκάστοτε αρμοδίου κατά τόπον και καθ' ύλην δικαστηρίου, υποβάλλουν έγγραφη συμφωνία στο δικαστήριο, την οποία αναφέρουν και στις έγγραφες προτάσεις τους ή προκειμένου περί ασφαλιστικών μέτρων στο σημείωμά τους, με την οποία ορίζεται ο τρόπος άσκησης της γονικής μέριμνας και το δικαστήριο, αφού εξετάσει αν η συμφωνία είναι προς το συμφέρον του ανηλίκου, εκδίδει απόφαση και ρυθμίζει την άσκηση της γονικής μέριμνας κατά το συμφωνηθέντα τρόπο.

Ασυμφωνία στην άσκηση γονικής μέριμνας

Αν οι γονείς δεν καταφέρουν να συμφωνήσουν στο θέμα της άσκησης της γονικής μέριμνας, ποιοι είναι οι εναλλακτικοί τρόποι προκειμένου να ρυθμισθεί η διαφορά χωρίς προσφυγή στα Δικαστήρια;

Δεν προβλέπονται από το νόμο, πλην της προσφυγής στο δικαστήριο, άλλοι εναλλακτικοί τρόποι για να ρυθμισθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας.

Αν οι γονείς προσφύγουν στο Δικαστήριο, επί ποίων θεμάτων μπορεί να αποφανθεί ο δικαστής, όσον αφορά το ανήλικο τέκνο;

Αν οι γονείς προσφύγουν στο δικαστήριο, ο δικαστής δύναται να αναθέσει τη γονική μέριμνα σ΄ έναν από αυτούς ή και στους δύο, να κατανείμει την άσκησή της μεταξύ τους ή να την αναθέσει σε τρίτο. Σε περίπτωση διαζυγίου, διακοπής της έγγαμης συμβίωσης ή ακύρωσης του γάμου, η επιμέλεια του προσώπου θα ανατεθεί σ΄ έναν από τους γονείς με τον οποίο και θα διαμένει το τέκνο και περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευσή του, καθώς και τον τόπο της διαμονής του. Επίσης, θα καθορισθεί το ποσό της διατροφής που θα καταβάλλει ο άλλος γονέας και θα ρυθμισθεί και το δικαίωμα επικοινωνίας του τέκνου μ' αυτόν, δηλ. με το γονέα που δεν έχει την επιμέλειά του.

Αν το Δικαστήριο αποφασίσει, ότι ο ένας από τους δύο γονείς θα έχει την αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού, αυτό σημαίνει ότι αυτός ο γονιός μπορεί να αποφασίσει για οτιδήποτε αφορά το παιδί, χωρίς προηγουμένως να συμβουλευθεί τον άλλο γονιό;

Ο κανόνας είναι, ότι και οι δύο γονείς πρέπει μαζί να αποφασίζουν για κάθε θέμα σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας. Αν το δικαστήριο, όμως, αποφασίσει ότι ο ένας από τους γονείς θα έχει αποκλειστικά την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου παιδιού, αυτός δύναται να ενεργεί τις συνήθεις πράξεις επιμέλειάς του ή να ασκεί την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του ή να ενεργεί τις πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, καθώς και να λαμβάνει δήλωση βούλησης απευθυντέα στο τέκνο και μόνος του. Επίσης, την αξίωση διατροφής του παιδιού έναντι του γονέα που δεν έχει την επιμέλειά του ασκεί ο γονέας στον οποίο αυτή (επιμέλεια) έχει ανατεθεί. Αν ο άλλος γονιός αντιτίθεται σε ενέργεια του γονέα αυτού, ισχυριζόμενος ότι η πράξη που διενεργήθηκε δεν ήταν ούτε της συνήθους επιμέλειας, ούτε της τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου, ούτε είχε επείγοντα χαρακτήρα, δύναται να προσφύγει στο δικαστήριο και να επικαλεσθεί ότι η διενέργεια της πράξης συνιστά παράβαση καθήκοντος ή καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματος της γονικής μέριμνας. Ακόμη και η μη ενημέρωση του ενός γονέα για τις πράξεις που έγκυρα κατά νόμο ενεργεί και μόνος του ο άλλος, μπορεί να συνιστά καταχρηστική άσκηση της γονικής μέριμνας.

Αν το Δικαστήριο αποφασίσει, ότι οι γονείς ασκούν από κοινού την επιμέλεια του ανηλίκου παιδιού, τι σημαίνει αυτό πρακτικά;

Όταν το δικαστήριο αποφασίζει, ότι την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου παιδιού την έχουν από κοινού οι γονείς, αυτό σημαίνει, ότι αποφασίζουν από κοινού για την άσκηση αυτής και προς το συμφέρον του τέκνου.

Αγωγή για την άσκηση

Ποιο είναι το αρμόδιο Δικαστήριο (ή άλλη Αρχή), στο οποίο κατατίθεται ή αγωγή για την άσκηση της γονικής μέριμνας; Ποιες είναι οι τυπικές διαδικασίες και ποια έγγραφα πρέπει να συνοδεύουν το αίτημα;
Καταρχάς αρμόδιο καθ' ύλην δικαστήριο σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο και σε περίπτωση που το αίτημα αυτό σωρευτεί σε αγωγή διαζυγίου για ισχυρό κλονισμό ή σε αγωγή για ακύρωση του γάμου το Πολυμελές Πρωτοδικείο.

Κατά τόπον αρμόδιο είναι, εφόσον πρόκειται για υπηκόους κρατών - μελών της Ε.Ε., το δικαστήριο του κράτους που είναι αρμόδιο σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 3 του Κανονισμού του Συμβουλίου της Ε.Ε. 1347/2000. Περαιτέρω κατά τόπον αρμόδιο είναι το δικαστήριο της τελευταίας κοινής κατοικίας των συζύγων, καθώς και της κατοικίας του εναγομένου. Η σχετική αγωγή κατατίθεται στη γραμματεία του αρμοδίου δικαστηρίου, προσδιορίζεται δικάσιμος και στη συνέχεια αντίγραφο αυτής με εντολή του πληρεξουσίου δικηγόρου του ενάγοντος προς επίδοση, επιδίδεται στον εναγόμενο. Αν πρόκειται για επίδοση στην ημεδαπή, το αντίγραφο επιδίδεται στον εναγόμενο με δικαστικό επιμελητή, αν πρόκειται για επίδοση στην αλλοδαπή εφαρμόζεται είτε ο 1348/2000 Κανονισμός, εφόσον πρόκειται για κάτοικο κράτους - μέλους της Ε.Ε., είτε η Σύμβαση της Χάγης της 15 - 11 - 1965 σχετικά με την επίδοση δικογράφων στο εξωτερικό, εφόσον πρόκειται για κράτος στο οποίο αυτή ισχύει, είτε στον αρμόδιο Εισαγγελέα Πρωτοδικών ο οποίος στη συνέχεια το διαβιβάζει στο Υπουργείο Εξωτερικών, προκειμένου να επιδοθεί στον εναγόμενο σύμφωνα με τους νόμους του αλλοδαπού κράτους. Ομοίως, στον Εισαγγελέα επιδίδεται αντίγραφο της αγωγής και περίληψη αυτού δημοσιεύεται σε δύο εφημερίδες από τις οποίες η μία εκδίδεται στην Αθήνα και η άλλη στην έδρα του δικαστηρίου στο οποίο εκκρεμεί η υπόθεση, όταν ο εναγόμενος είναι άγνωστης διαμονής. Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης κατατίθενται έγγραφες προτάσεις με τους ισχυρισμούς των διαδίκων, καθώς και τα αποδεικτικά τους έγγραφα και εξετάζονται μάρτυρες προς απόδειξη των ισχυρισμών κάθε διάδικου μέρους. Εφόσον η κλήτευση του εναγομένου είναι νόμιμη και εμπρόθεσμη, αν αυτός δεν παρασταθεί, το δικαστήριο εξετάζει την υπόθεση σαν να ήταν παρών. Η ανταγωγή ασκείται στο ίδιο δικαστήριο με κατάθεση δικογράφου και επίδοση πέντε εργάσιμες ημέρες πριν τη δικάσιμο στον αντεναγόμενο. Πριν τη δικάσιμο γίνεται κοινωνική έρευνα από την κοινωνική υπηρεσία και υποβάλλεται στο δικαστήριο αναλυτική έκθεση και αν το κρίνει αναγκαίο το δικαστήριο ακούει και την γνώμη του ανηλίκου. Μετά τη δικάσιμο οι διάδικοι έχουν δικαίωμα προσθήκης - αντίκρουσης εντός προθεσμίας τριών εργασίμων ημερών από αυτή. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα το δικαστήριο δημοσιεύει την απόφασή του, με την οποία ορίζει τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας.

Ποια διαδικασία ακολουθείται σ' αυτή την περίπτωση; Υπάρχει επείγουσα διαδικασία;

Είναι η διαδικασία του άρθρου 681Β ΚΠοΛΔ, η οποία είναι μια σχετικά γρήγορη διαδικασία, στην οποία ο προσδιορισμός δικασίμου σε σχέση με άλλα αντικείμενα είναι πιο σύντομος και η έκδοση απόφασης κατά κανόνα ταχύτερη. Προβλέπεται επίσης και διαδικασία ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον του αρμοδίου κατά τόπον Μονομελούς Πρωτοδικείου, όταν υπάρχει επείγουσα περίπτωση ή επικείμενος κίνδυνος και μετά από αίτηση που κατατίθεται στη γραμματεία του δικαστηρίου, προσδιορίζεται πολύ σύντομα δικάσιμος, ορίζεται προθεσμία σύντομη για την επίδοση στον καθ' ου η αίτηση, του οποίου η κλήτευση γίνεται και τηλεφωνικά ή τηλεγραφικά, κατά τη συζήτηση της υπόθεσης ή σε προθεσμία που χορηγείται από το δικαστήριο κατατίθενται τα σημειώματα με τους ισχυρισμούς των διαδίκων και τα σχετικά έγγραφα, εξετάζονται μάρτυρες στο ακροατήριο και το δικαστήριο εκδίδει σε σύντομο χρονικό διάστημα την απόφασή του. Ανταίτηση ασκείται προφορικά στο ακροατήριο.

Πληροφορίες

Μπορεί ένας γονέας να τύχει δωρεάν νομικής συνδρομής για τα έξοδα της δίκης;

Ναι, εφόσον κάποιος αποδεδειγμένα δεν μπορεί να καταβάλλει τα έξοδα της δίκης, χωρίς να περιοριστούν από αυτό τα απαραίτητα μέσα για τη διατροφή του ίδιου και της οικογενείας του και εφόσον η δίκη δεν παρουσιάζεται φανερά άδικη ή ασύμφορη μετά από απόφαση του δικαστηρίου.

Μπορεί ένας γονέας να ασκήσει έφεση κατά μιας απόφασης ανάθεσης γονικής μέριμνας;

Ναι, ενώπιον του αρμοδίου Εφετείου.

Σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπορούσε να αποδειχθεί απαραίτητο να απευθυνθεί κάποιος σε ένα Δικαστήριο ή σε μία άλλη Αρχή, προκειμένου να εκτελέσει μια δικαστική απόφαση ανάθεσης γονικής μέριμνας. Ποια η διαδικασία σ' αυτές τις περιπτώσεις;

Οι αποφάσεις που αναθέτουν τη γονική μέριμνα ή την επιμέλεια σε κάποιον, διατάζουν και την απόδοση του τέκνου σ' αυτόν και σε περίπτωση που ο υπόχρεος δεν αποδίδει το τέκνο, απαγγέλλεται σε βάρος του και αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο χρηματική ποινή ή προσωπική κράτηση ή και οι δύο ποινές. Αν δε ο υπόχρεος δεν συμμορφώνεται με τη δικαστική απόφαση, χωρεί έμμεση εκτέλεση και διαδικασία δόσεως βεβαιωτικού όρκου.

Πηγή: www.europa.eu