Η γονική επιμέλεια στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

Η γονική επιμέλεια στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

Του ΤΑΚΗ ΜΙΧΑ www.tmichas.wordpress.com

Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου 2009

Την περασμένη εβδομάδα συνέβη ένα επαναστατικό για τα ελληνικά δεδομένα γεγονός. Το Μονομελές Πρωτοδικείο Τρικάλων, με διάταξή του σε δίκη ασφαλιστικών μέτρων μεταξύ δύο γονέων που χωρίζουν, όρισε ότι «η επιμέλεια των ανηλίκων παραμένει κοινή και από τους δύο γονείς».

Ο τόπος διαμονής καθορίστηκε από το δικαστήριο ώστε για ένα διάστημα τα παιδιά να μένουν στο σπίτι του πατέρα και στη συνέχεια, για ένα επόμενο διάστημα, τα παιδιά θα μένουν με τη μητέρα. Και ο πατέρας και η μητέρα, όταν δεν μένουν με τα παιδιά, θα μπορούν να μιλάνε καθημερινά στο τηλέφωνο και να βλέπουν τα παιδιά για δύο ώρες κάθε μέρα.

Η ρύθμιση αυτή από ένα επαρχιακό δικαστήριο είναι δυνητικά ανάλογης ιστορικής σημασίας με τη νομοθεσία που έδωσε το δικαίωμα της ψήφου στις γυναίκες. Είναι η πρώτη μεταστροφή σε μια νομολογία αιώνων που θέλει τα παιδιά να τα παίρνει μόνο ο ένας γονέας, κατά κανόνα η μητέρα, ενώ ο άλλος να μετατρέπεται σε επισκέπτη.

Παράλληλα, η ρύθμιση αυτή ακολουθεί τη σύγχρονη νομοθεσία και πρακτική των περισσότερων χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Ελλάδα είναι ίσως η τελευταία χώρα όπου το παιδί στερείται το δικαίωμα να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του, όπως έχει επισημάνει ο συνήγορος του πολίτη. Σε αυτό το σημείο η ελληνική νομοθεσία και πρακτική απέχει πολύ από το διεθνές και ευρωπαϊκό κεκτημένο. Ενώ οι τάσεις που επικρατούν στα εσωτερικά δίκαια όλων των χωρών της Ε.Ε. και τρίτων χωρών στοχεύουν στην ισότητα των γονέων, το εσωτερικό δίκαιο και η διοικητική πρακτική του ελληνικού κράτους ενθαρρύνουν τις διακρίσεις μεταξύ των γονέων.

Το διαζύγιο

Η περίπτωση του διαζυγίου στην Ελλάδα είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση διακρίσεων μεταξύ των γονέων. Ετσι στην περίπτωση διαζυγίου, από την κοινή γονική μέριμνα των παιδιών αφαιρείται η επιμέλεια, η οποία σχεδόν πάντα ανατίθεται στη μητέρα του παιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι η κοινή γονική μέριμνα παραμένει ένας «κούφιος φορμαλισμός», όπως θα 'λεγε κι ο Μαρξ, στον βαθμό που η μητέρα μόνη αποφασίζει για κάθε θέμα που αφορά τη ζωή και την ανατροφή του παιδιού, όπως υγεία, εκπαίδευση, μόρφωση, και ακόμα την επιλογή του τόπου κατοικίας. Οχι μόνο δεν συναποφασίζει ο γονέας, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια για την εκπαίδευση του παιδιού αλλά του αφαιρείται ακόμα και το δικαίωμα να ενημερώνεται και να συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον δεν έχει τις φοροαπαλλαγές που έχουν οι γονείς παιδιών, δεν εκπίπτει από το φορολογητέο εισόδημα η διατροφή που καταβάλλει για τα παιδιά, δεν απολαμβάνει κανένα άλλο ωφέλημα που προβλέπονται για γονείς παιδιών, όπως επί παραδείγματι οικονομικές ενισχύσεις, απαλλαγή για την αγορά πρώτης κατοικίας, προνομιακά δάνεια, τις γονεϊκές άδειες κ.ά.

Ποιος θα πάρει το παιδί;

Αντίθετα, στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν θα βρει κανείς αυτόν τον αυστηρό διαχωρισμό μεταξύ της γονικής μέριμνας και επιμέλειας και την αποδυνάμωση της πρώτης. Η μέριμνα/επιμέλεια ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς. Οσον αφορά το θέμα της κατοικίας, αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι το παιδί διαμένει εναλλάξ με κάθε γονέα (στον βαθμό που ζουν στην ιδια περιοχή) ή ότι το παιδί έχει ένα σταθερό μέρος κατοικίας και έρχονται εναλλάξ και συζούν μαζί του οι γονείς. Σε άλλες περιπτώσεις, πάλι, το παιδί διαβιώνει συνεχώς με ένα από τους δύο γονείς. Ομως το ουσιαστικό δεν είναι τόσο το θέμα διαμονής του παιδιού όσο το γεγονός ότι για όλα τα θέματα που αφορούν την ανατροφή του συναποφασίζουν και οι δύο γονείς και όχι ο ένας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα. Στην Ολλανδία, π.χ., έπειτα από διαζύγιο οι γονείς ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα/επιμέλεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι στην περίπτωση αυτή θα πρέπει κατ' ανάγκην και οι δύο γονείς να συνεχίσουν να φροντίζουν από κοινού το παιδί. Αυτό μπορεί να το κάνει ο ένας μόνο γονέας αλλά πρέπει να λαμβάνουν από κοινού τις σημαντικές αποφάσεις που αφορούν το παιδί (υγεία, εκπαίδευση, μόρφωση κλπ.).

Κοινή επιμέλεια

Αξίζει να σημειωθεί ότι η στροφή προς τον θεσμό της «κοινής επιμέλειας», την οποία παρατηρούμε στα ευρωπαϊκά κράτη, δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα αυξημένης ευαισθησίας για θέματα γονικής ισότητας, δικαίου και συμφερόντων του παιδιού, αλλά και απάντηση στο πρακτικό πρόβλημα της διατήρησης της επαφής μεταξύ αμφοτέρων των γονέων και του παιδιού. Διότι όπως έχουν δείξει πολλές κοινωνιολογικές έρευνες, η άσκηση αποκλειστικής επιμέλειας από τον ένα γονέα μετά τον χωρισμό έχει ως νομοτελειακό αποτέλεσμα την σταδιακή αποξένωση του άλλου γονέα από το παιδί με όλες τις δυσλειτουργικές συνέπειες για το παιδί και την κοινωνία που αυτό συνεπάγεται. *