Γονική μέριμνα - Κοινοτικό δίκαιο.

 Γονική μέριμνα - Κοινοτικό δίκαιο.

Συνεργασία για την προστασία των παιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να δημιουργήσει ένα ασφαλές νομικό περιβάλλον για τα παιδιά κατοχυρώνοντας την ελεύθερη κυκλοφορία των δικαστικών αποφάσεων που αφορούν τη γονική μέριμνα στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο στόχος αυτός έχει τεθεί στο Πρόγραμμα για την αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1347/2000 του Συμβουλίου, ο οποίος θέσπισε εναρμονισμένους κανόνες για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση ορισμένων αποφάσεων σε διαφορές γονικές μέριμνας, αποτέλεσε το πρώτο στάδιο προς την αναγνώριση των αποφάσεων στον τομέα του οικογενειακού δικαίου. Έκτοτε, μετά από μια πρόταση της Επιτροπής έγινε ένα δεύτερο βήμα με την επίσημη έγκριση του κανονισμού αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, ο οποίος αντικατέστησε τον κανονισμό αριθ.1347/2000 του Συμβουλίου από την 1η Μαρτίου 2005. Διατίθεται ένας πρακτικός οδηγός  (PDF File 496 KB) για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 («ο νέος κανονισμός Βρυξέλλες II») που τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Μαρτίου 2005. Αυτός ο οδηγός συντάχθηκε από τις υπηρεσίες της Επιτροπής σε διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Δικαστικό Δίκτυο για αστικές και εμπορικές υποθέσεις.

Εφόσον οι πολίτες μετακινούνται όλο και περισσότερο από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, παρουσιάζονται όλο και περισσότερες περιπτώσεις τα μέλη μιας οικογένειας να μην έχουν την ίδια εθνικότητα και/ή να μην ζουν στο ίδιο κράτος μέλος. Αυτή η κοινωνική πραγματικότητα δημιουργεί την ανάγκη θέσπισης ομοιόμορφων κανόνων σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε διαφορές γονικής μέριμνας.

Ως πρώτο βήμα, το Συμβούλιο εξέδωσε στις 29 Μαΐου 2000 τον κανονισμό του Συμβουλίου αριθ. 1347/2000. Ο κανονισμός τέθηκε σε ισχύ την 1^η Μαρτίου 2001 και εφαρμόσθηκε σε αποφάσεις που εκδόθηκαν μετά τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Εφαρμόσθηκε σε αποφάσεις που ρυθμίζαν τη γονική μέριμνα και εκδίδονταν σε κράτος μέλος στο πλαίσιο διαδικασίας διαζυγίου. Αν μια απόφαση δεν συνδεόταν με διαδικασία διαζυγίου, δεν καλυπτόταν από τον κανονισμό. Ο κανονισμός εφαρμοζόταν σε αποφάσεις που έκριναν, για παράδειγμα, με ποιο γονέα θα ζει το τέκνο (δικαίωμα επιμέλειας) και το κατά πόσον ο άλλος γονέας έχει δικαίωμα να το επισκέπτεται (δικαίωμα επικοινωνίας). (Βλ. “Γονική μέριμνα - Γενικές πληροφορίες”). Δεν εφαρμοζόταν σε αποφάσεις που αφορούσαν τις υποχρεώσεις διατροφής, οι οποίες διέπονται από κανονισμότου Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Τέλος, ο κανονισμός εφαρμοζόταν μόνον σε αποφάσεις που αφορούσαν τα κοινά τέκνα των συζύγων.

Εφαρμοζόταν σε όλα τα κράτη μέλη, εκτός της Δανίας.

Κύριοι στόχοι του νέου κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙ

Ο κανονισμός ορίζει ότι μια απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μπορεί να αναγνωρίζεται και να εκτελείται σε άλλο κράτος μέλος μέσω απλής και ομοιόμορφης διαδικασίας. Θεσπίζει επίσης ενιαίους κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας. Απαντά στα ερωτήματα:

• ποιου κράτους μέλους τα δικαστήρια είναι αρμόδια να κρίνουν υποθέσεις διαζυγίου και γονικής μέριμνας και
• πώς αναγνωρίζεται και εκτελείται σε άλλο κράτος μέλος μια απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα.

Αρμόδια δικαστήρια

Αρμόδια να ρυθμίσουν τη γονική μέριμνα είναι τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο το τέκνο έχει συνήθη διαμονή.

Λεπτομέρειες αναγνώρισης και εκτέλεσης μιας απόφασης σε άλλο κράτος μέλος

Οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορεί να ζητήσει την αναγνώριση και την εκτέλεση σε άλλο κράτος μέλος απόφασης που αφορά την γονική μέριμνα.

Ο κατάλογος  (PDF File 213 KB) , ο οποίος ανακοινώνεται από τα κράτη μέλη, ορίζει το δικαστήριο στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί η αίτηση.

Το δικαστήριο κηρύσσει αμελλητί εκτελεστή την απόφαση στο εν λόγω κράτος μέλος. Ωστόσο, το δικαστήριο μπορεί να απορρίψει την αίτηση κήρυξης της αποφάσεως εκτελεστής, εφόσον:

• κάτι τέτοιο αντίκειται προδήλως στη δημόσια τάξη του κράτους μέλους εκτελέσεως,
• δεν έχει δοθεί στο τέκνο η ευκαιρία να ακουστεί, εκτός περιπτώσεων κατεπείγοντος,
• δεν έχει δοθεί στο πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι η απόφαση παραβιάζει τη γονική μέριμνά του η ευκαιρία να ακουστεί,
• η απόφαση έχει εκδοθεί ερήμην και ο ερημοδικήσας διάδικος δεν έχει λάβει τα έγγραφα εγκαίρως και κατά τρόπον ώστε να μπορεί να αμυνθεί,
• η απόφαση είναι ασυμβίβαστη με άλλη απόφαση (υπό ορισμένες προϋποθέσεις).

Το πρόσωπο που υποβάλλει αίτηση κήρυξης αποφάσεως εκτελεστής δικαιούται δικαστικής αρωγής εφόσον του είχε παρασχεθεί δικαστική αρωγή στο κράτος μέλος προελεύσεως.

Το ευρωπαϊκό σύστημα προστασίας των τέκνων γονέων που τελούν σε διάσταση

Το 1999, οι Υπουργοί Δικαιοσύνης διακήρυξαν την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων ως ακρογωνιαίο λίθο για τη δημιουργία ενός πραγματικού δικαστικού χώρου και επεσήμαναν ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα, μεταξύ άλλων, στο δικαίωμα επικοινωνίας. Τον Μάιο 2000, εκδόθηκε ο κανονισμός του Συμβουλίου 1347/2000 (βλ. ανωτέρω). Ακολούθησε μια πρωτοβουλία που παρουσίασε η Γαλλία τον Ιούλιο 2000 σχετικά με το δικαίωμα επικοινωνίας. Το Νοέμβριο 2000, εγκρίθηκε Πρόγραμμα για την αμοιβαία αναγνώριση αποφάσεων, το οποίο συμπεριέλαβε μεταξύ των τομέων δράσης του τις αποφάσεις σε διαφορές γονικής μέριμνας.

Μετά από πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Μάιο 2002, εγκρίθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2003 ένας νέος κανονισμός για τη γονική μέριμνα. Αυτός ο κανονισμός, ο οποίος ισχύει από την 1η Μαρτίου 2005:

• επεκτείνει οι κανόνες του κανονισμού αριθ. 1347/2000 για την αμοιβαία αναγνώριση και εκτέλεση σε όλες τις αποφάσεις που ρυθμίζουν θέματα γονικής μέριμνας,
• κατοχυρώνει το δικαίωμα των τέκνων να διατηρούν επαφή και με τους δύο γονείς και
• αποθαρρύνει τις απαγωγές τέκνων από τους γονείς στο εσωτερικό της Κοινότητας.

Ελεύθερη κυκλοφορία όλων των αποφάσεων που ρυθμίζουν θέματα γονικής μέριμνας

Όπως προαναφέρθηκε, ο ακόμα ισχύων κανονισμός του Συμβουλίου αριθ. 1347/2000 εφαρμόζεται μόνον σε μια συγκεκριμένη κατηγορία αποφάσεων που ρυθμίζουν θέματα γονικής μέριμνας. Για παράδειγμα, δεν εφαρμόζεται αν δεν υπάρχει γάμος των γονέων ή αν η απόφαση εκδίδεται μετά το πέρας της διαδικασίας διαζυγίου. Για να εξασφαλιστεί η ίση μεταχείριση όλων των τέκνων, το πεδίο εφαρμογής του νέου κανονισμού καλύπτει όλες τις αποφάσεις περί γονικής μέριμνας, ασχέτως με το αν αφορούν τέκνα προερχόμενα από γάμο ή εκτός γάμου.

Εξασφάλιση του δικαιώματος του παιδιού να διατηρεί επαφή και με τους δύο γονείς

Ο νέος κανονισμός εξασφαλίζει το δικαίωμα του τέκνου να διατηρεί επαφή και με τους δύο γονείς μετά το διαζύγιο, ακόμα και αν οι γονείς ζουν σε διαφορετικά κράτη μέλη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς ενδέχεται να διστάζουν να αφήσουν το παιδί τους να ταξιδέψει σε άλλο κράτος μέλος για να επισκεφθεί τον άλλο γονέα, παρά την έκδοση αποφάσεως που χορηγεί στον άλλο γονέα δικαίωμα επικοινωνίας. Το νέο κείμενο προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα επιτρέποντας στις αποφάσεις που ρυθμίζουν το δικαίωμα επικοινωνίας να αναγνωρίζονται και να εκτελούνται αυτομάτως σε άλλο κράτος μέλος. Για παράδειγμα, αν η μητέρα δεν επιτρέπει στο παιδί της να μεταβεί σε άλλο κράτος μέλος για να επισκεφθεί τον πατέρα, όπως ορίζει δικαστική απόφαση, ο πατέρας θα είναι σε θέση να ζητήσει την εκτέλεση αυτής της αποφάσεως στο άλλο κράτος μέλος, ακριβώς όπως αν είχε εκδοθεί σε αυτό. Στην περίπτωση αυτή, δεν θα απαιτείται πλέον νέα διαδικασία για την κήρυξη της αποφάσεως εκτελεστής, όπως περιγράφεται παραπάνω, σύμφωνα με τον κανονισμό αριθ. 1347/2000.

Αποθάρρυνση της απαγωγής παιδιών από τους γονείς στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ο νέος κανονισμός περιλαμβάνει κανόνες με τους οποίους καταβάλλεται προσπάθεια να επιλυθεί αποτελεσματικά το πρόβλημα της απαγωγής παιδιών από τους γονείς στο εσωτερικό της Κοινότητας. Για να υπάρξει αποτρεπτικό αποτέλεσμα, παραχωρεί τον τελικό λόγο στα δικαστήρια του κράτους μέλους κατοικίας του τέκνου πριν την απαγωγή. Με αυτό τον τρόπο, οι γονείς δεν θα μπαίνουν πλέον στον πειρασμό να προσφύγουν στην απαγωγή ώστε να φέρουν την υπόθεση ενώπιον δικαστή της δικής τους εθνικότητας με την ελπίδα να ανατρέψουν απόφαση που έχει εκδοθεί σε άλλο κράτος μέλος. Τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκεται το απαχθέν τέκνο θα μπορούν να αποφασίσουν τη μη άμεση επιστροφή του, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο είτε διότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η επιστροφή του να το εκθέσει σε δοκιμασία, ή διότι το παιδί, που έχει μια ορισμένη ηλικία και ωριμότητα, αντιτίθεται στην επιστροφή του. Εντούτοις, η οριστική απόφαση για το πού θα παραμείνει το τέκνο θα λαμβάνεται από τα δικαστήρια του κράτους μέλους κατοικίας του πριν την απαγωγή. Το τέκνο θα έχει δικαίωμα ακρόασης κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, εφόσον αυτό ενδείκνυται λαμβανομένης υπόψη της ηλικίας του και του βαθμού ωριμότητάς του. Οι κεντρικές αρχές θα υποχρεούνται να παρέχουν συνδρομή στους γονείς που είναι θύματα απαγωγής, να προωθούν τη διαμεσολάβηση και να ενισχύουν την επικοινωνία μεταξύ δικαστηρίων.

Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το δικαίωμα ακρόασης του παιδιού είναι θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο διακηρύσσεται στο άρθρο 24 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις του παιδιού λαμβάνονται υπόψη σε θέματα που το αφορούν ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του. Διακηρύσσεται επίσης ότι για οποιαδήποτε ενέργεια αφορά το παιδί, είτε διενεργείται από δημόσια αρχή είτε από ιδιωτικό οργανισμό, πρωταρχικό μέλημα αποτελεί το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού.

Έγγραφα αναφοράς

• Πρόγραμμα μέτρων για την υλοποίηση της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις
• Κανονισμός του Συμβουλίου 1347/2000 της 29ης Μαΐου 2000 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και σε διαφορές γονικής μέριμνας έναντι των κοινών τέκνων των συζύγων
• Κανονισμός(ΕΚ)αριθ.44/2001 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2000 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις
• Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και σε διαφορές γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 1347/2000 και τροποποιεί τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 44/2001 όσον αφορά τα θέματα διατροφής
• Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• Κανονισμός (ΕΚ) αριθ.2201/2003 του Συμβουλίου της 29 ης Νοεμβρίου 2003 σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση των αποφάσεων που εκδίδονται στον τομέα των γαμικών διαφορών και της γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000.
• Πρακτικός οδηγός  (PDF File 496 KB) για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ.2201/2003 («ο νέος κανονισμός Βρυξέλλες II»),
• Κατάλογος  (PDF File 213 KB) των αρμόδιων δικαστηρίων που δημοσιεύθηκε στην ΕΕ C040 της 17 ης Φεβρουαρίου 2005.