Η τυπολογία του έλληνα πατέρα και ο ρόλος της στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης των παιδιών σχολικής ηλικίας.No3

Η τυπολογία του έλληνα πατέρα και ο ρόλος της στην ανάπτυξη της  ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης των παιδιών σχολικής ηλικίας.No3

Κεφάλαιο 7: Αποτελέσματα

Περιγραφική ανάλυση

Σύμφωνα με τις απαντήσεις των παιδιών, από το σύνολο των πατέρων (Ν=190), οι 3(1,6%) ήταν ηλικίας από 20 – 30 ετών, οι 69 (36,3%) ήταν ηλικίας από 31 – 40 ετών, οι 92(48,4%) ήταν ηλικίας 41 – 50 ετών και οι 26 (13,7%) ήταν ηλικίας από 51 ετών και άνω.

Ο πίνακας 1 παρουσιάζει τους μέσους όρους και τις τυπικές αποκλίσεις των απαντήσεων των συμμετεχόντων μαθητών στις ερωτήσεις σχετικά με την τυπολογία του πατέρα, την αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθηση. Φαίνεται ότι τα παιδιά τείνουν γενικά να αντιλαμβάνονται τους πατέρες τους ως υποστηρικτικούς. Επίσης, οι αυτοαντιλήψεις τους για τους επιμέρους τομείς της αυτοεκτίμησης τους και την καθολική τους αυτοεκτίμηση, καθώς και οι αυτοαναφορές για την ενσυναίσθηση τους είναι πάνω από τους μέσους όρους 2,5 (για την αυτοεκτίμηση) και 11 (για την ενσυναίσθηση) αντίστοιχα, όπως αυτοί υποδεικνύονται από  τα  ερωτηματολόγια  ΠΑΤΕΜ ΙΙ και Index of Empathy for Children and Adolescents.

Πίνακας 1. Μέσοι όροι και τυπικές αποκλίσεις των αντιλήψεων των παιδιών (n=190) σχετικά με την πατρική τυπολογία, την αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθηση τους

		Μέσος όρος	Τυπ. απόκλιση
Πατρική τυπολογία	Υποστηρικτικός πατέρας Αυταρχικός πατέρας Επιτρεπτικός πατέρας Αυστηρός πατέρας	2,87 1,56 2,10 2,76	0,65 0,63 0,57 0,60
Αυτοεκτίμηση	Σχολική ικανότητα Σχέσεις με συνομήλικου Αθλητική ικανότητα Φυσική εμφάνιση Διαγωγή - συμπεριφορά Αυτοεκτίμηση	2,93 2,89 2,89 2,81 3,08 2,95	0,64 0,61 0,69 0,65 0,58 0,65
Ενσυναίσθηση	Ενσυναίσθηση	12,08	3,84

Από τον πίνακα 2 προκύπτει ότι η διαφορά των μέσων όρων των κοριτσιών (Μ=12,98τ.α=3,697) από των αγοριών (Μ=11,35 τ.α=3,810), ως προς την ενσυναίσθηση, είναι στατιστικά σημαντική (t188=-2,976, p<0,01). Τα κορίτσια σε αυτή την ηλικία (προεφηβεία)φαίνεται να έχουν αναπτύξει μεγαλύτερη ενσυναίσθηση συγκρινόμενα με τα αγόρια. Αντίθετα, η διαφορά των μέσων όρων της καθολικής αυτοεκτίμησης των αγοριών (Μ=2,958τ.α=0,640) από των κοριτσιών (Μ=2,944 τ.α=0,666) δεν είναι στατιστικά σημαντική(t188=0,142, ns).

Πίνακας 2. Σύγκριση των μέσων όρων της ενσυναίσθησης και της καθολικής αυτοεκτίμησης των

αγοριών και των κοριτσιών

Αγόρια (n=104)                           Κορίτσια (n=86)
	Μέσος όρος	Τυπ. απόκλιση	Μέσος όρος	Τυπ.  απόκλιση	t -test
Ενσυναίσθηση	11,35	3,810	12,98	3,697	t188 = -2,976
Αυτοεκτίμηση	2,958	0,640	2,944	0,666	t188 = 0,142

Από τη σύγκριση των μέσων όρων των επιμέρους αυτοαντιλήψεων των αγοριών και των κοριτσιών (πίνακας 3) προκύπτει πως μεταξύ τους δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Συγκεκριμένα έχουμε: (α) για τη σχολική ικανότητα t188=1,602, ns, (β) για τη σχέση με τους συνομήλικους t188=1,905, ns (γ) για την αθλητική ικανότητα t188=1,609, ns, (δ) για τη φυσική εμφάνιση t188=0,206, ns και (ε) για τη διαγωγή – συμπεριφορά t188=-1,030, ns.

Πίνακας 3. Σύγκριση των μέσων όρων των επιμέρους αυτοαντιλήψεων των αγοριών και των κοριτσιών

Αγόρια (n=104)                Κορίτσια (n=86)
	Μέσος όρος	Τυπ. απόκλιση	Μέσος όρος	Τυπ. απόκλιση	t -test
Σχολική ικανότητα Σχέσεις με συνομήλικους Αθλητική ικανότητα Φυσική εμφάνιση Διαγωγή – συμπεριφορά	3,000 2,965 2,965 2,817 3,038	0,645 0,603 0,688 0,649 0,572	2,851 2,798 2,805 2,798 3,126	0,630 0,605 0,683 0,660 0,591	t188 =1,602 t188 =1,905 t188 =1,609 t188 =0,206 t188 =-1,030

Συσχετίσεις

Από την ανάλυση συσχετίσεων, όπως φαίνεται από τον πίνακα 4, προέκυψαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των αντιλήψεων των παιδιών για την πατρική τυπολογία και της ενσυναίσθησης τους. Συγκεκριμένα, υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ του υποστηρικτικού τύπου πατέρα (όπως τον εκλαμβάνουν τα παιδιά) και της ενσυναίσθησης τους(r=0,392, p<0,01), ενώ υπάρχει αρνητική συσχέτιση μεταξύ του αυταρχικού τύπου πατέρα και της ενσυναίσθησης των παιδιών (r=-0,426, p<0,01). Αντίθετα, δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ του επιτρεπτικού τύπου πατέρα και της ενσυναίσθησης των παιδιών (r=0,038, ns). Το ίδιο ισχύει και για τον αυστηρό τύπο (r=- 0,114, ns).

Πίνακας 4. Συσχετίσεις ανάμεσα στις αντιλήψεις των παιδιών για την πατρική τυπολογία και την

ενσυναίσθηση τους (n=190)

	Πατρική τυπολογία	Ενσυναίσθηση	p
Pearson (r)	Υποστηρικτικός πατέρας Αυταρχικός πατέρας Επιτρεπτικός πατέρας Αυστηρός πατέρας	0,392 -0,426 0,038 -0,114	0,000 0,000 0,604 (ns) 0,117 (ns)

Από την ανάλυση συσχετίσεων, όπως φαίνεται από τον πίνακα 5, προέκυψαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της αντίληψης των παιδιών για την τυπολογία του πατέρα τους και της αυτοεκτίμησης τους. Συγκεκριμένα, υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύτ ου υποστηρικτικού τύπου πατέρα - όπως τον αντιλαμβάνονται τα παιδιά - και της καθολικής τους αυτοεκτίμησης, καθώς και όλων των επιμέρους αυτοαντιλήψεων τους. Συγκεκριμένα, υπάρχει θετική συσχέτιση του υποστηρικτικού τύπου πατέρα με τις αυτοαντιλήψεις τους για:

(α) τη σχολική τους ικανότητα (r188=0,324, p<0,01), (β) τις σχέσεις τους με τους συνομήλικους (r188=0,404, p<0,01), (γ) την αθλητική τους ικανότητα (r188=0,195, p<0,05), (δ) τη φυσική τους εμφάνιση (r188=0,221, p<0,01), (ε) τη διαγωγή – συμπεριφορά τους(r188=0,310, p<0,01) και (στ) την καθολική τους αυτοεκτίμηση (r188=0,569, p<0,01).Αρνητική συσχέτιση υπάρχει μεταξύ του αυταρχικού τύπου πατέρα - όπως τον εκλαμβάνουν τα παιδιά - και όλων των επιμέρους αυτοαντιλήψεων τους, καθώς και της καθολικής τους αυτοεκτίμησης, εξαιρουμένης της αντίληψης για την αθλητική τους ικανότητα. Συγκεκριμένα, υπάρχει αρνητική συσχέτιση με: την αυτοαντίληψη των παιδιών για τη σχολική τους ικανότητα (r188=-0,182, p<0,05), τη σχέση τους με τους συνομήλικους (r188=-0,381, p<0,01), την αθλητική τους ικανότητα (r188=-0,080, ns), τη φυσική τους εμφάνιση (r188=-0,166, p<0,05), τη διαγωγή – συμπεριφορά τους (r188=-0,337, p<0,01) και την καθολική τους αυτοεκτίμηση (r188=-0,536, p<0,01).Σε ότι αφορά τον επιτρεπτικό τύπο πατέρα η ανάλυση συσχετίσεων δεν ανέδειξε στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις με τις επιμέρους αυτοαντιλήψεις των παιδιών, καθώς και με την καθολική τους αυτοεκτίμηση. Αντίθετα, σε ότι αφορά τον αυστηρό τύπο πατέρα ανέδειξε δύο σημαντικές αρνητικές συσχετίσεις: (α) με την αυτοαντίληψη τους για τη συμπεριφορά τους (r188=-0,231, p<0,01)και (β) με την καθολική τους αυτοεκτίμηση (r188=-0,310, p<0,01). Σε όλες τις άλλες επιμέρους αυτοαντιλήψεις των παιδιών δεν αναδείχτηκε κάποια στατιστικά σημαντική συσχέτιση με το συγκεκριμένο τύπο πατέρα.

Πίνακας 5. Συσχετίσεις ανάμεσα στις αυτοαντιλήψεις των παιδιών για την πατρική τυπολογία και την αυτοεκτίμηση τους (n=190)

		Υποστηρικτικός πατέρας	Αυταρχικός πατέρας	Επιτρεπτικός πατέρας	Αυστηρός πατέρας
Pearson r	Σχολική ικανότητα Σχέσεις με συνομήλικους Αθλητική ικανότητα Φυσική εμφάνιση Διαγωγή - συμπεριφορά Αυτοεκτίμηση	0,324** 0,404** 0,195** 0,221** 0,310** 0,569**	-0,182* -0,381** -0,080 -0,166* -,337** -0,536**	-0,018 -0,025 -0,053 -0,018 -0,008 -0,077	-0,091 -0,103 0,003 -0,066 -0,231** -0,310**

**Η συσχέτιση είναι στατιστικά σημαντική σε επίπεδο 0.01 (2-tailed)

*Η συσχέτιση είναι στατιστικά σημαντική σε επίπεδο 0.05 (2-tailed)

Ανάλυση παλινδρόμησης

Για να ελεγχθεί η δυνατότητα πρόβλεψης ανάπτυξης της ενσυναίσθησης των παιδιών- εξαρτημένη μεταβλητή - από την πατρική τυπολογία και την αυτοεκτίμηση,χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση παλινδρόμησης (μέθοδος Enter). Ως ανεξάρτητες μεταβλητές χρησιμοποιήθηκαν: ο υποστηρικτικός, ο αυταρχικός, ο επιτρεπτικός, ο αυστηρός τύπος πατέρα και η αυτοεκτίμηση των παιδιών. Ο δείκτης πολλαπλής συνάφειας είναι ίσος με 0,48(R=0,482a) και ο προσαρμοσμένος δείκτης R2 είναι ίσος με 0,21 (R2 =0,211). Αυτό σημαίνει ότι το 21% της διασποράς που αφορά την ενσυναίσθηση των παιδιών, μπορεί να ερμηνευτεί από τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Από την επισκόπηση των Β-τιμών, διαπιστώνεται ότι δύο από τις πέντε ανεξάρτητες μεταβλητές συμβάλλουν σημαντικά στην πρόβλεψη της εξαρτημένης: ο υποστηρικτικός τύπος πατέρα (Β=0,110, t=2,673, p<0,01) και ο αυταρχικός τύπος πατέρα (Β=-0,280, t=-3,546, p<0,01). Δεν ισχύουν τα ίδια για τον επιτρεπτικό τύπο πατέρα (Β=0,034, t=0,384, ns), τον αυστηρό τύπο (B=-0,027, t=-0,244, ns) και την αυτοεκτίμηση (Β=0,357, t=0,681, ns). Έτσι, όσο πιο υποστηρικτικός είναι ο πατέρας, τόσο πιο πολλές πιθανότητες υπάρχουν το παιδί να αναπτύξει ικανότητα ενσυναίσθησης. Το αντίθετο συμβαίνει όταν ο πατέρας είναι αυταρχικός. Χρησιμοποιώντας ως ανεξάρτητες μεταβλητές τον υποστηρικτικό, τον αυταρχικό, τον επιτρεπτικό, τον αυστηρό τύπο πατέρα και την ενσυναίσθηση των παιδιών, ελέγχθηκε η δυνατότητα πρόβλεψης ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης τους (των παιδιών) – εξαρτημένη μεταβλητή. Ο δείκτης πολλαπλής συνάφειας είναι ίσος με 0,69 (R=0,688a) και ο προσαρμοσμένος δείκτης R2 είναι ίσος με 0,46 (R2 = 0,459). Αυτό σημαίνει πως το 46% της διασποράς που αφορά την αυτοεκτίμηση των παιδιών, μπορεί να ερμηνευτεί από τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Από την επισκόπηση των Β-τιμών διαπιστώνεται ότι τρεις από τις πέντε ανεξάρτητες μεταβλητές συμβάλλουν σημαντικά στην πρόβλεψη της εξαρτημένης: ο υποστηρικτικός τύπος πατέρα (Β=0,036, t=6,839, p<0,01), ο αυταρχικός τύπος πατέρα (B= -0,044, t=-3,968, p<0,01) και ο αυστηρός τύπος πατέρα (B=-0,059, t=-3,872, p<0,01).Εξαιρείται ο επιτρεπτικός τύπος (B=-0,020, t=-1,611, ns) και η ενσυναίσθηση των παιδιών(Β=0,007, t=0,681, ns). Έτσι, όσο πιο υποστηρικτικός είναι ο πατέρας, τόσο πιο πολλές πιθανότητες υπάρχουν το παιδί να αναπτύξει αυτοεκτίμηση. Το αντίθετο συμβαίνει όταν ο πατέρας είναι αυταρχικός και αυστηρός.

Κεφάλαιο 8: Σχολιασμός αποτελεσμάτων - Προτάσεις

Κύριος στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να εξετάσει το ρόλο της τυπολογίας του Έλληνα πατέρα στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Απώτερος σκοπός της, ήταν να προστεθεί μέσω αυτής ένα μικρό σώμα γνώσης στην ελλιπή ελληνική βιβλιογραφία για τη γονεϊκή τυπολογία και κυρίως για τον πατέρα. Επίσης, τα ευρήματα της να αξιοποιηθούν σε κλάδους και τομείς που ασχολούνται με την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και το ρόλο της οικογένειας στη διαμόρφωση της, δεδομένου ότι στη συγκεκριμένη ηλικία οι επιρροές του πατέρα στο παιδί,ως «σημαντικού άλλου», παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας,της συναισθηματικότητας και της συμπεριφοράς του (Spinrad et al., 1999. Strayer & Roberts,1989).

Η τυπολογία του πατέρα στην παρούσα έρευνα αξιολογήθηκε μέσω των αυτοαναφορών των παιδιών για το πώς αντιλαμβάνονται τη σχέση με τον πατέρα τους, τη συμπεριφορά του προς αυτά και τις πρακτικές διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζει. Επίσης, οι αυτοαναφορές τους λήφθηκαν υπόψη στην αξιολόγηση της ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης τους. Σ’ ότι αφορά την ενσυναίσθηση, εξετάσθηκε η συναισθηματική διάσταση της (affective dimension) και σε ότι αφορά την αυτοεκτίμηση, το επίπεδο της καθολικής αυτοεκτίμησης (level of global self esteem), εκτιμούμενο με πέντε επιμέρους συστατικά της, τη σχολική ικανότητα, τις σχέσεις με τους συνομήλικους, την αθλητική ικανότητα, τη φυσική εμφάνιση, τη διαγωγή – συμπεριφορά του παιδιού.

Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας επιβεβαιώνουν τις αρχικές μας υποθέσεις,σύμφωνα με τις οποίες η πατρική τυπολογία έχει σχέση με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Συγκεκριμένα, βρέθηκε πως υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ του υποστηρικτικού τύπου πατέρα – όπως τον αντιλαμβάνονται τα παιδιά – και της ενσυναίσθησης τους. Όσο πιο υποστηρικτικός είναι ο πατέρας, τόσο πιο πολλές πιθανότητες υπάρχουν για το παιδί να αναπτύξει ικανότητα ενσυναίσθησης. Μία πιθανή εξήγηση γι’ αυτό είναι πως όταν οι γονείς εκδηλώνουν θετικά συναισθήματα (αγάπη, στοργή, τρυφερότητα...) προς τα παιδιά, τα ενθαρρύνουν, τα κατανοούν, αλληλεπιδρούν θετικά μαζί τους και τα υποστηρίζουν, δρουν ως πρότυπα συμπεριφοράς και έτσι τα παιδιά από πολύ μικρά μαθαίνουν να συμπεριφέρονται προς τους άλλους με παρόμοιο τρόπο και να δείχνουν ενσυναίσθητη κατανόηση (Spinrad et al., 1999).

Το ανωτέρω εύρημα συμφωνεί με ευρήματα προηγούμενων ερευνών, στις οποίες έχει Διαπιστωθεί θετική συσχέτιση μεταξύ κάποιων κυρίαρχων χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου τύπου γονέα και της ενσυναίσθησης των παιδιών, χαρακτηριστικά όπως η στοργή και η υποστηρικτικότητα (Spinrad et al., 1999. Zhou et al., 2002), η ενεργή ανάμειξη του πατέρα στην ανατροφή του παιδιού (Koestner et al., 1990), η θέσπιση ορίων (Bryant,1987) και η παροχή επεξηγήσεων στα παιδιά (Krevans & Gibbs, 1996). Όμως, το εύρημα αυτό (της παρούσας έρευνας) διαφοροποιείται εν μέρει από την έρευνα του Koestner et al.(1990), σύμφωνα με την οποία η γονεϊκή στοργή – ως συστατικό της υποστηρικτικότητας –δε σχετίζεται με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στα παιδιά.

Σε ότι αφορά τον αυταρχικό τύπο πατέρα, τα αποτελέσματα έδειξαν πως υπάρχει αρνητική συσχέτιση μεταξύ του συγκεκριμένου τύπου γονέα και της ανάπτυξης της ενσυναίσθησης στα παιδιά. Όσο πιο αυταρχικός είναι ο πατέρας, τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχει το παιδί να μην αναπτύξει ικανότητα ενσυναίσθησης. Αυτό συμφωνεί με τη έρευνα του Spinrad et al. (1999), σύμφωνα με την οποία τα παιδιά των γονέων που ανταποκρίνονται αρνητικά στα συναισθήματα των παιδιών τους, τα αποδοκιμάζουν, τα περιορίζουν και τιμωρούν την έκφραση τους – χαρακτηριστικά του αυταρχικού τύπου – είναι πιθανό να μη «μάθουν» να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων, που είναι η βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης τους. Αυτό συμβαίνει, διότι τα παιδιά των αυταρχικών πατέρων «μαθαίνουν» από πολύ νωρίς να καταπιέζουν και να αρνούνται τα συναισθήματα τους και έτσι στο τέλος αποφεύγουν την εμπλοκή ή την ταύτιση με τα συναισθήματα των άλλων. Μάλιστα, αν συμβεί να ταυτιστούν, το γεγονός αυτό ενδέχεται να τους δημιουργήσει άγχος και ανησυχία (Spinrad, 1999). Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι τα παιδιά αυτά μπορεί να εκλαμβάνουν την αυταρχικότητα και το θυμό του πατέρα, ως έλλειψη ενδιαφέροντος και φροντίδας, ενώ ταυτόχρονα αντιγράφουν και μιμούνται τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, εσωτερικεύοντας το μήνυμα πως είναι «κακά παιδιά», αφού ο πατέρας τους τούς φέρεται με αυτό τον τρόπο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνονται κι αυτά επιθετικά, να εκφράζουν θυμό και να μη νοιάζονται για τα συναισθήματα των άλλων(Hastings et al., 2000).

Αντίθετα με την αρχική μας υπόθεση, πως θα υπήρχε αρνητική συσχέτιση μεταξύ του επιτρεπτικού τύπου πατέρα – όπως τον αντιλαμβάνονται τα παιδιά – και της ενσυναίσθησης τους, τα ευρήματα της παρούσας έρευνας έδειξαν πως ο συγκεκριμένος τύπος γονέα δεν σχετίζεται με την ανάπτυξη της στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Πρέπει εδώ να σημειωθεί, ότι κατά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε, δεν εντοπίστηκε καμία έρευνα που να αφορά τη σχέση του συγκεκριμένου τύπου πατέρα με την ενσυναίσθηση των παιδιών στην προεφηβεία. Η μόνη «σχετική» έρευνα ήταν αυτή της Schaffer et al.(2009), σύμφωνα με την οποία οι έφηβοι που θεωρούσαν τους γονείς τους και κυρίως τις μητέρες τους επιτρεπτικές, παρουσίαζαν γενικά χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης.

Σε ότι αφορά τον αυστηρό τύπο πατέρα, τα ευρήματα της έρευνας αυτής δείχνουν ότι σχετίζεται αρνητικά με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης των παιδιών, γεγονός που επιβεβαιώνει και την αρχική μας υπόθεση. Τα ευρήματα αυτά θεωρούνται ακόμη πιο σημαντικά, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο συγκεκριμένος τύπος γονέα συναντάται κυρίως στην ελληνική κοινωνία, όπου οι έρευνες για την πατρική τυπολογία είναι ελάχιστες. Μάλιστα,κατά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που έγινε δεν εντοπίστηκε κάποια σχετική έρευνα. Το γεγονός αυτό ίσως αποτελεί το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα του συγκεκριμένου τύπου γονέα, σε σχέση και με άλλες διαστάσεις της προσωπικότητας του παιδιού, τη συμπεριφορά του κ.λπ.

Όπως και σε άλλες έρευνες που υποστηρίζουν ότι ο υποστηρικτικός τύπος γονέα σχετίζεται θετικά με την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών, έτσι και στην παρούσα διαπιστώθηκε πως υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ του συγκεκριμένου τύπου πατέρα και της αυτοεκτίμησης των παιδιών στην προεφηβική ηλικία. Τα ευρήματα αυτά είναι παρόμοια

α) με αυτά του Buri (1989) και του Buri et al. (1988) που αφορούν την εφηβική ηλικία, β) την έρευνα του Gecas (1971) που έδειξε πως η γονεϊκή στοργή και η υποστήριξη επηρεάζουν θετικά την αυτοεκτίμηση στην εφηβεία και γ) του Kernis et al. (2000), σύμφωνα με την οποία ο θετικός τρόπος επικοινωνίας των γονέων με τα παιδιά (έπαινοι, ενθάρρυνση, αγάπη,ενδιαφέρον, κατανόηση, αποδοχή, κ.λπ) σχετίζεται θετικά με την αυτοεκτίμηση των παιδιών στην προεφηβεία. Το κύριο χαρακτηριστικό του υποστηρικτικού τύπου γονέα είναι ότι θέτει ξεκάθαρα όρια στη συμπεριφορά του παιδιού, τα οποία τα διαπραγματεύεται μαζί του εξηγώντας τους λόγους της αναγκαιότητας τους. Ταυτόχρονα, υποστηρίζει το παιδί στις ενέργειες που κάνει, δείχνει ενδιαφέρον και κατανόηση στις ανάγκες του, έχει λογικές απαιτήσεις και θέτει εφικτούς στόχους σ’ αυτό (Baumrind, 1971). Πολύ συχνά επαινεί τις προσπάθειες του, ενώ όταν του κάνει κριτική, έστω και αρνητική, αυτή απευθύνεται στην πράξη και όχι στο ίδιο το παιδί (Heaven & Ciarrochi, 2008). Σε ένα τέτοιο υποστηρικτικό περιβάλλον, όπου το παιδί αισθάνεται ασφάλεια, τα εμπόδια υπερνικούνται, και οι πιθανότητες επιτυχίας του αυξάνονται, είναι λογικό να σκεφτούμε πως είναι ένα περιβάλλον ιδανικό για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης του, γεγονός που εξηγεί και τη θετική συσχέτιση της με το συγκεκριμένο τύπο γονέα.

Αντίθετα με όλα τα ανωτέρω, είναι τα ευρήματα της παρούσας έρευνας για τον αυταρχικό τύπο πατέρα, ο οποίος σχετίζεται αρνητικά με την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης στη συγκεκριμένη ηλικία. Τα ευρήματα αυτά συμφωνούν με τα ευρήματα προηγούμενων ερευνών, όπως του Buri (1989), του Buri et al. (1986, 1988) και των Heaven & Ciarrochi(2008), που μελέτησαν την αυτοεκτίμηση των εφήβων σε σχέση με τη γονεϊκή – πατρική τυπολογία. Μια πιθανή εξήγηση γι’ αυτή την αρνητική συσχέτιση είναι πως οι αυταρχικοί πατέρες έχουν υψηλές απαιτήσεις από τα παιδιά τους και συνήθως εφαρμόζουν τιμωρητικές και σκληρές πρακτικές προκειμένου αυτά να επιδείξουν «επιθυμητή» συμπεριφορά, ενώ διαρκώς τα επικρίνουν και τα υποβιβάζουν. Ταυτόχρονα, όταν τα παιδιά εκδηλώνουν μια«ανάρμοστη» γι’ αυτούς συμπεριφορά, εστιάζουν περισσότερο στα λάθη και στις αδυναμίεςτους, παρά στις συνέπειες της συμπεριφοράς τους (Heaven & Ciarrochi, 2008). Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι πολύ πιθανό τα παιδιά να είναι λιγότερο αισιόδοξα, να μην έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους, να αισθάνονται ανασφαλή και να εκδηλώνουν ανησυχία(Baumrind, 1991), άρα να έχουν και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Αντίθετα με την αρχική μας υπόθεση, πως θα υπήρχε αρνητική συσχέτιση μεταξύ του επιτρεπτικού τύπου πατέρα και της αυτοεκτίμησης, τα ευρήματα της παρούσας έρευνας έδειξαν πως η σχέση αυτή, παρότι αρνητική δεν είναι στατιστικά σημαντική. Αυτό συνάδει με την έρευνα του Buri et al. (1988), σύμφωνα με την οποία η επιτρεπτικότητα τόσο των πατέρων όσο και των μητέρων δεν έχει σημαντική συσχέτιση με την αυτοεκτίμηση των παιδιών της εφηβικής ηλικίας.

Σε ότι αφορά τον αυστηρό τύπο πατέρα, τα αποτελέσματα επαλήθευσαν κι εδώ την υπόθεση μας πως θα υπάρχει αρνητική συσχέτιση μεταξύ του συγκεκριμένου τύπου γονέα και της αυτοεκτίμησης στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Το γεγονός αυτό γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον, καθότι η συγκεκριμένη τυπολογία συναντάται στην ελληνική κοινωνία, όπου είναι σπάνιες οι έρευνες για τη διερεύνηση της. Αυτό σημαίνει πως ο αυστηρός τύπος πατέρα– και εν γένει η γονεϊκή τυπολογία στην Ελλάδα – είναι ένα θέμα «ανοικτό» προς μελέτη στο μέλλον, προκειμένου να συνεξετασθεί όχι μόνο με την αυτοεκτίμηση ή την ενσυναίσθηση του παιδιού, αλλά και με άλλες διαστάσεις της προσωπικότητας του.

Επιπλέον, τα ευρήματα της έρευνας αυτής υποδηλώνουν πως τα παιδιά γενικά τείνουν να αντιλαμβάνονται τους πατέρες τους υποστηρικτικούς, ενώ η αυτοαντίληψη τους και η καθολική τους αυτοεκτίμηση, είναι σχετικά υψηλή και πάνω από το μέσο όρο, όπως αυτός υποδεικνύεται από το αντίστοιχο ερωτηματολόγιο. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με τα ευρήματα της μετα-ανάλυσης του Robins et al. (2002), σύμφωνα με την οποία, τα παιδιά στην παιδική ηλικία έχουν σχετικά υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης. Αυτό πιθανώς συμβαίνει,διότι τα παιδιά στη συγκεκριμένη ηλικία δεν υφίστανται ακόμη τις αλλαγές της εφηβείας(κοινωνικο-συναισθηματικές, γνωστικές, σωματικές), οι οποίες συχνά αποτελούν τις αιτίες της χαμηλής αυτοεκτίμησης που παρατηρείται στους εφήβους και ιδιαίτερα στα κορίτσια(Robins et al., 2002).

Η σύγκριση των μέσων όρων της ενσυναίσθησης μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών, ανέδειξε πως υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά υπέρ των κοριτσιών, τα οποία και σε αυτή την ηλικία φαίνεται πως επιδεικνύουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση σε σχέση με τα αγόρια. Τα ίδια ευρήματα έχουν αναφερθεί και σε προηγούμενες έρευνες, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση από τους άντρες σε όλες σχεδόν τις ηλικίες, τη βρεφική, τη νηπιακή (Zahn-Waxler et al., 1992), την παιδική, την προεφηβική, την εφηβική (Fish et al., nd. Litvack-Miller et al., 1997. Roberts & Strayer,1996. Shirtcliff et al., 2009), αλλά και αργότερα στην ενήλικη ζωή (Koestner et al., 1990). Οι διαφορές αυτές οφείλονται πιθανώς σε νευροβιολογικούς παράγοντες (Schulte-Ruther et al.,2008. Shirtcliff et al., 2009), αλλά και στο διαφορετικό τρόπο ανατροφής και κοινωνικοποίησης των δύο φύλων, όπου τα κορίτσια από πολύ μικρή ηλικία δέχονται πιο συστηματικές και επιτακτικές πιέσεις για να δείχνουν συμπόνια και κατανόηση στους άλλους και να είναι πιο ευαίσθητα σε σχέση με τα αγόρια (Roberts & Strayer, 1996). Οι διαφορές αυτές πέραν του ότι παρατηρούνται σε όλες τις ηλικίες είναι και διαπολιτισμικές (Fisch et al., nd).

Η αντίστοιχη σύγκριση των μέσων όρων της αυτοεκτίμησης μεταξύ των δύο φύλων,ανέδειξε πως η διαφορά υπέρ των αγοριών δεν είναι στατιστικά σημαντική. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με τα ευρήματα των μετα-αναλύσεων των Major et al. (1999) και των Robins et al. (2002), σύμφωνα με τις οποίες, στη συγκεκριμένη ηλικία δεν παρατηρούνται διαφορές στο επίπεδο της αυτοεκτίμησης μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών. Διαφοροποιείται όμως από τα ευρήματα της μετα-ανάλυσης του Kling et al. (1999), σύμφωνα με την οποία τα αγόρια στην παιδική ηλικία έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση σε σχέση με τα κορίτσια, των οποίων η αυτοεκτίμηση σύμφωνα με τους Baldwin & Hoffman (2002), αρχίζει συνήθως να μειώνεται από την ηλικία των 12 ετών και συνεχίζει καθόλη την εφηβεία. Μη στατιστικά σημαντική διαφορά έδειξε και η σύγκριση των μέσων όρων των αυτοαντιλήψεων των δύο φύλων, που αφορούν τη σχολική ικανότητα, τις σχέσεις με τους συνομήλικους, την αθλητική ικανότητα, τη φυσική εμφάνιση και τη διαγωγή – συμπεριφορά τους.

Άλλα ευρήματα της παρούσας έρευνας αφορούν τη σχέση μεταξύ της πατρικής τυπολογίας και των επιμέρους αυτοαντιλήψεων των παιδιών, όπου ο υποστηρικτικός τύπος πατέρα σχετίζεται θετικά με όλες τις επιμέρους αυτοαντιλήψεις των παιδιών. Το αντίθετο συμβαίνει με τους άλλους τύπους πατέρων και κυρίως τον αυταρχικό και τον αυστηρό τύπο,όπου οι συσχετίσεις στην πλειοψηφία τους είναι αρνητικές. Ενδιαφέρον αποτελεί και η περίπτωση του επιτρεπτικού τύπου πατέρα, η οποία δεν παρουσιάζει κάποια στατιστικά σημαντική συσχέτιση. Τα ανωτέρω ευρήματα χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης και μελέτης, ως αντικείμενα μελλοντικών ερευνών στον ελληνικό χώρο.

Στην παρούσα έρευνα υπήρξαν και κάποιοι περιορισμοί, οι οποίοι πρέπει να επισημανθούν και να ληφθούν υπόψη σε σχετική μελλοντική έρευνα. Ένας σημαντικός περιορισμός – ο οποίος είναι σημαντικός και για τη γονεϊκή τυπολογία γενικότερα – είναι ότι η πατρική τυπολογία δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς, εφόσον η έρευνα διαχρονικά εστιάζεται κυρίως στην περιγραφή και ανάλυση της τυπολογίας της μητέρας (Cabrera et al., 2000).Ειδικότερα, στον ελληνικό χώρο η έρευνα για τον πατέρα είναι περιορισμένη, ενώ πρέπει να επισημανθεί ότι κατά τη βιβλιογραφική μας ανασκόπηση δεν εντοπίσαμε κάποια σχετική έρευνα για την τυπολογία του σε σχέση με την ενσυναίσθηση και την αυτοεκτίμηση στην προεφηβική ηλικία. Αλλά και παγκοσμίως είναι περιορισμένες οι σχετικές έρευνες, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν τη συγκεκριμένη ηλικία (προεφηβεία).

Έναν ακόμη περιορισμό αποτελεί το γεγονός ότι τα δεδομένα συλλέχθηκαν μόνο από τα ίδια άτομα, τα παιδιά. Επομένως, είναι πιθανό οι αναφορές τους για τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την τυπολογία του πατέρα τους, να περιέχουν διαστρεβλώσεις και παρανοήσεις σε σχέση με την πραγματικότητα και τον τρόπο που ο πατέρας τα διαπαιδαγωγεί. Παρότι, σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι αντιλήψεις των παιδιών για το συγκεκριμένο θέμα είναι σε μεγάλο βαθμό αντικειμενικές (Kernis et al., 2000) και συχνά υπάρχει πολύ μικρή συμφωνία μεταξύ των αναφορών των παιδιών και των γονέων τους για τις γονεϊκές συμπεριφορές και τον τρόπο διαπαιδαγώγησης (Gecas & Schwable, όπως αναφέρουν ο Neiss et al. 2002 και ο Richards et al. 1991).

Περιορισμό επίσης αποτελεί το γεγονός, ότι πολυσύνθετες διαστάσεις της προσωπικότητας, όπως η ενσυναίσθηση και η αυτοεκτίμηση, επηρεάζονται και διαμορφώνονται και από άλλους παράγοντες, κοινωνικούς, πολιτισμικούς, βιολογικούς,ατομικούς, κ.λπ, οι οποίοι όμως δεν ήταν δυνατόν να συνεξεταστούν σε μια τέτοια έρευνα.

Ανακεφαλαιώνοντας, η παρούσα έρευνα αναδεικνύει τη σχέση (θετική και αρνητική)μεταξύ της τυπολογίας του έλληνα πατέρα και της ανάπτυξης της ενσυναίσθησης και της αυτοεκτίμησης στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την παρουσία του πατέρα, ιδιαίτερα του υποστηρικτικού, προκειμένου να αναπτύξουν αυτές τις δύο πολύ σημαντικές διαστάσεις της προσωπικότητας τους. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα σε κλάδους, τομείς και οργανισμούς (εκπαίδευση,συμβουλευτική, σχολεία, σχολές γονέων κ.λπ), που ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών, την οικογένεια και τη γονεϊκότητα. Η αξιοποίηση τους θα δώσει ταυτόχρονα στον πατέρα τη δυνατότητα να αναγνωρίσει και να επαναπροσδιορίσει, αν χρειαστεί, τον τρόπο με τον οποίο διαπαιδαγωγεί τα παιδιά του, τις πρακτικές που εφαρμόζει, καθώς και να διαπιστώσει τη σημαντικότητα του ρόλου του. Τέλος, σε ερευνητικό επίπεδο μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για περαιτέρω και σε βάθος μελέτη της πατρότητας, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, όπου η σχετική έρευνα και η βιβλιογραφία είναι περιορισμένες.

Βιβλιογραφία

Achenbach, T. M., & Edelbrock, C. S. (1979). The child behavior profile: II. Boys aged 12 –16 and girls aged 6 – 11 and 12 – 16. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47, 223 – 233.

Allen, J. P., Hauser, S. T., Bell, K. L., & O’Connor, T. G. (1994). Longitudinal assessment of autonomy and relatedness in adolescent – family interactions as predictors of ego development and self-esteem. Child Development, 65, 179 – 194.

Amato, P. (1998). More than money? Men’s contributions to their children’s lives. In A.Booth & N. Crounter (Eds.), Men in families: When do they get involved? What difference does it make? (pp. 241 - 278). Mahwah, NJ: Lowrence Erlbaum Associates.

Amato, P. R., & Fowler, F. (2002). Parenting practices, child adjustment, and family diversity. Journal of Marriage and the Family, 64, 703 – 716.

Amato, P. R., & Rivera, F. (1999). Paternal involvement and children’s behavior. Journal of Marriage and the Family, 61, 375 – 384.

American Psychiatric Association, (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th Ed.). Washington, DC: Author.

Aunola, K., Nurmi, E. J., Onatsu-Arvilommi, T., Pulkkinen, L. (1999). The role of parent’s self-esteem, mastery-orientation and social background in their parenting styles. Scandinavian Journal of Psychology, 40, 307 – 317.

Aunola, K., Stattin, H., & Nurmi, J, E. (2000). Parenting styles and adolescents’ achievement strategies. Journal of Adolescence, 23, 205 – 222.

Baldwin, A. L. (1948). Socialization and the parent-child relationship. Child Development, 19, 127 – 136.

Baldwin, S. A., & Hoffmann, J. P. (2002). The dynamics of self-esteem: A growth-curve analysis. Journal of Youth and Adolescence, 31(2), 101 – 113.

Barber, B. K. (1996). Parental psychological control: Revisiting a neglected construct. Child Development, 67, 3296 – 3319.

Barnett, M. A. (1987). Empathy and related responses in children. In N. Eisenberg & J. Strayer (Eds.), Empathy and its development. Cambridge studies in social and emotional development (pp. 146 – 162). New York: Cambridge University Press.

Basic Behavioural Science Task Force of the National Advisory Mental Health Council (1996). Basic behavioural science research for mental health. American Psychologist, 51, 22 – 28.

Bauer, P. M., Hanson, J., Pierson, R. K., Davidson, R. J., & Pollak, S. D. (2009). Cerebellar volume and cognitive function in children who experienced early deprivation. Biological Psychiatry, 66, 1100 – 1106.

Baumeister, R. F., Bushman, B. J., & Campbell, W. K. (2000). Self-esteem, narcissism and aggression: Does violence result from low self-esteem or from threatened egotism? Current Directions in Psychological Science, 9(1), 26 – 29.

Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger, J. I., Vohs, K. D. (2003). Does high self-esteem cause better performance, interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles? Psychological Science in the Public Interest, 4, 1 – 44.

Baumeister, R. F., Smart, L., & Boden, J. (1996). Relation of threatened egotism to violence and aggression: The dark side of self-esteem. Psychological Review, 103, 5 – 33.

Baumrind, D. (1971). Current patterns of parental authority. Developmental Psychology Monograph, 4(1, part 2), 1 – 103.

Baumrind, D. (1973). The development in instrumental competence through socialization. In A. Pick (Ed.), Minnesota symposium on child psychology, vol. 7 (pp. 3 – 46).

Minneapolis: University of Minnesota Press.

Baumrind, D. (1978). Parental disciplinary patterns and social competence in children. Youth Society, 9, 239 – 276.

Baumrind, D. (1980). New directions in socialization research. American Psychologist, 35, 639 – 652.

Baumrind, D. (1989). Rearing competent children. In W. Damon (Ed.), Child development today and tomorrow (pp. 349 – 378), San Francisco: Jossey – Bass.

Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early Adolescence, 11(1), 56 – 95.

Baumrind, D. (1991a). Parenting styles and adolescent development. In J. Brooks-Gunn, R. Lerner, & A. C. Peterson (Eds.), The encyclopedia of adolescence (pp. 746 – 758), New York: Garland. Beaty, L. (1995). Effects of parental absence on adolescents’ peer relations and self-image. Adolescence, 30, 873 – 881.

Belsky, J. (1984). The determinants of parenting: A process model. Child Development, 55, 83 – 96.

Belsky, J. (1990). Parental and non-parental child care and children’s socioemotional development: A decade in review. Journal of Marriage and the Family, 52, 885 – 903.

Belsky, J., & de Haan, M. (2010). Annual research review: Parenting and children’s brain development: the end of the beginning. Journal of Child Psychology and Psychiatry, doi: 10. 1111/j. 1469-7610.2010.02281.x

Biller, H. B. (1993). Fathers and families: Paternal factors in child development. Westport, CT: Auburn House. Bogels, S., & Phares, V. (2008). Father’s role in the etiology, prevention ant treatment of child anxiety: A review and new model. Clinical Psychology Review, 28, 539 – 558.

Bos, A. E. R., Muris, P., Mulkens, S., Schaalma, H. P. (2006). Changing self-esteem in children and adolescents: A roadmap for future interventions. Netherlands Journal of Psychology, 62, 26 – 33.

Bouchard, Q., & Lee, C. M. (2000). The marital context for father involvement with their preschool children: The role of partner support. Journal of Prevention & Intervention in the Community, 20, 37 – 53.

Bryant, B. K. (1982). An index of empathy for children and adolescents. Child Development, 53, 413 – 425.

Bryant, B. K. (1987). Mental health, temperament, family and friends: Perspectives on children’s empathy and social perspective taking. In N. Eisenberg & J. Strayer (Eds.), Empathy and its Development (pp. 245 – 270). Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Buri, R. J. (1989). Self-esteem and appraisals of parental behavior. Journal of Adolescent Research, 4(1), 33 – 49.

Buri, R. J. (1991). Parental Authority Questionnaire. Journal of Personality Assessment, 57(1), 110 – 119.

Buri, R. J., Kirchner, A. P., Misukanis, M. T., & Muller, A. R. (1986). Parenting and Adolescent Self-esteem. ERIC Document Reproduction Service No. ED 284137 – CG020070.

Buri, R. J., Louiselle, A. P., Misukanis, M. T., & Mueller, A. R. (1988). Effects of parental authoritarianism and authoritativeness on self-esteem. Personality and Social Psychology Bulletin, 14(2), 271 – 282.

Cabrera, N. J., Tamis-Lemonda, C. S., Brandley, R. H., Hofferth, S., & Lamp, M. E. (2000). Fatherhood in the twenty-first century. Child Development, 71, 127 – 136.

 Carlo, G., McGinley, M., Hayes, R., Batenhorst, C., & Wilkinson, J. (2007). Parenting styles or practices? Parenting, sympathy, and prosocial behaviours among adolescents. The Journal of Genetic Psychology, 168(2), 147 – 176.

Casper, L. M., & O’ Connell, M. (1998). Work, income, the economy, and married fathers as child care providers. Demography, 35(2), 243 – 250.

Cast, A. D., & Burke, P. J. (2002). A theory of self-esteem. Social Forces, 80(3), 1041 – 1068.

Chakrabarti, B., & Baron-Cohen, S. (2006). Empathizing: Neurocognitive developmental mechanisms and individual differences. Progress in Brain Research, 156, 403 – 417.

Chao, R. K. (1994). Beyond parental control and authoritarian parenting style: Understanding Chinese parenting through the cultural notion of training. Child Development, 65, 1111 – 1119.

Chao, R. K. (2001). Extending research on the consequences of parenting style for Chinese Americans and European Americans. Child Development, 72, 1832 – 1843.

Chen, X., Dong, Q., & Zhou, H. (1997). Authoritative and authoritarian parenting practices and social and school performance in Chinese children. International Journal of Behavioral Development, 21, 855 – 873.

Chiam, H. (1987). Change in self-concept during adolescence. Adolescence, 22, 69 – 76.

Chubb, N. H., Fertman, C. I., & Ross, J. L. (1997). Adolescent self-esteem and locus of control: A longitudinal study of gender and age differences. Adolescence, 32, 113 – 129.

Clark, J., & Barber, B. L. (1994). Adolescents in postdivorce and always-married families: Self-esteem and perceptions of fathers’ interest. Journal of Marriage and the Family, 56(3), 608 – 614.

Coleman, J. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94, 95 – 120.

Crocker, J., & Park, L. E. (2003). Seeking self-esteem: Construction, maintenance, and protection of self-worth. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 291 - 313). New York: The Guilford Press.

Crocker, J., & Park, L. E. (2004). The costly pursuit of self-esteem. Psychological Bulletin, 130(3), 392 – 414.

Crockett, L. J., Eggebeen, D. J., & Hawkins, A. J. (1993). Father’s presence and young children’s behavioral and cognitive adjustment. Family Relations, 14, 355 – 377.

Culp, R. E., Schadle, S., Robinson, L., & Culp, A. M. (2000). Relationships among paternal involvement and young children’s perceived self-competence and behavioral

problems. Journal of Child and Family Studies, 9(1), 27 – 38.

Cummins, E. M., Goeke-Morey, M. C., & Raymond, J. (2004). Fathers in family context: Effects of marital quality and marital conflict. In M. E. Lamp (Ed.), The role of the father in child development (4th Ed.) (pp. 196 – 221). New York: Wiley.

Γεωργίου, Ν. Σ. (2005). Ψυχολογία των οικογενειακών συστημάτων. Αθήνα: Ατραπός.

Darling, N. (1999). Parenting Style and its Correlates. ERIC Document Reproduction Service No. EDO - PS - 99 - 3.

Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin, 113(3), 487 – 496.

Davis, M. H. (2006). Empathy. In E. J. Stets, & H. J. Turner, (Eds.), Handbook of the sociology of emotions (pp. 443 – 466). New York: Springer.

De Vignemont, F., & Singer, T. (2006). The empathic brain: How, when and why? Trends in Cognitive Science, 10(10), 435 – 441.

Decety, J., & Lamm, C. (2006). Human empathy through the lens of social neuroscience. The Scientific World Journal, 6, 1146 – 1163.

Decovic, M., & Janssens, J. M. A. M. (1992). Parents’ child-rearing style and children’s sociometric status. Developmental Psychology, 28, 925 – 932.

DeHart, T., Pelham, B. W., & Tennen, H. (2006). What lies beneath: Parenting style and implicit self-esteem. Journal of Experimental Social Psychology, 42, 1 – 17.

DeNeve, K., & Cooper, H. (1998). The happy personality: A meta-analysis of 137 personality traits and subjective well-being. Psychological Bulletin, 124, 197 – 229.

Di Paula, A., & Campbell, J. D. (2002). Self-esteem and persistence in the face of failure. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 711 – 724.

Dick, G. L. (2004). The fatherhood scale. Research on Social Work Practice, 14(2), 80 – 92.

Diener, C. I., & Dweck, C. S. (1978). An analysis of learned helplessness: Continuous changes in performance, strategy, and achievement cognitions following failure. Journal of Personality and Social Psychology, 36, 451 – 462.

Dodge, K. A., Pettit, G. S., & Bates, J. E. (1994). Socialization mediators of the relation between socioeconomic status and child conduct problems. Child Development, 65, 649 – 665.

Doherty, W. J., Kouneski, E. F., & Erickson, M. F. (1998). Responsible fathering: An overview and conceptual framework. Journal of Marriage and the Family, 60, 277 – 292.

Dornbusch, S. M., Carlsmith, J. M., Bushwall, S. J., Ritter, P. L., Leiderman, H., Hastorf, A. H., & Gross, R. T. (1985). Single parents, extended households and the control of adolescents. Child Development, 56, 326 – 341.

Dornbusch, S. M., Ritter, P. L., Leiderman, P. H., Roberts, D. F., & Fraleigh, M. J. (1987). The relation of parenting style to adolescent school performance. Child Development, 58, 1244 – 1257.

Duncan, G., & Brooks-Gunn, J. (1997). Consequences of growing up poor. New York: Russell Sage.

Dwairy, M. (2004). Parenting styles and mental health of Palestinian-Arab adolescents in Israel. Transcultural Psychiatry, 41(2), 233 – 252.

Eisenberg, N., & Fabes, R. (1990). Empathy: Conceptualization, assessment, and relation to prosocial behavior. Motivation and Emotion, 14, 131 – 149.

Eisenberg, N., & Morris, A. S. (2001). The origins and social significance of empathy-related responding. A review of empathy and moral development: Implications for caring and justice by M. L. Hoffman. Social Justice Research, 14(1), 95 – 120.

Eisenberg, N., & Randy, L. (1983). Sex differences in empathy and related capacities. Psychological Bulletin, 94(1), 100 – 131.

Eisenberg, N., Fabes, R. A., Murphy, B., Karbon, M., Maszk, P., Smith, M., O’Boyle, C., & Suh, K. (1994). The relations of emotionality and regulation to dispositional and

situational empathy-related responding. Journal of Personality and Social Psychology, 66, 776 – 797.

Eisenberg, N., Spinrad, T. L., & Sadovsky, A. (2006). Empathy-related responding in children. In M. Killen & J. Smetana (Eds.), Handbook of moral development (pp. 517 – 549). London: LEA Publishers.

Elings, J. R. (1988). The effects of parenting styles on children’s self-esteem: A developmental perspective. ERIC Document Reproduction Service No. ED 298 396. Elliott, M. (1996). Impact of work, family, and welfare receipt on women’s self-esteem in young adulthood. Social Psychology Quarterly, 59, 80 – 95.

Fagan, J., & Iglesias, A. (1999). Father involvement program effects on fathers, father figures, and their Head Start children: A quasi-experimental study. Early Childhood Research Quarterly, 14, 243 – 269.

Featherstone, B. (2004). Fathers matter: A research review. Children & Society, 18, 312 – 319.

Felson, B. R., & Zielinski, A. M., (1989). Children’s self-esteem and parental support. Journal of Marriage and the Family, 51, 727 – 735.

Fisch, S., Homer, B., Galiardo, E., & Zabolotnaia, S. (nd). Gender differences in empathy: A cross-cultural comparison. Paper presented at the annual meeting of the International Communication Association, TBA, San Francisco, CA. Ανακτήθηκε 2 Οκτωβρίου 2009 από το διαδίκτυο: http://www. allacademic.com/meta/p170865_index.html.

Flouri, E., & Buchanan, A. (2003). The role of father involvement in children’s later mental health. Journal of Adolescence, 26, 63 – 78.

Furnham, A., & Cheng, H. (2000). Perceived parental behaviour, self-esteem and happiness. Socιal Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 35, 463 – 470.

Gecas, V. (1971). Parental behaviour and dimensions of adolescent self-evaluation. Sociometry, 34(4), 466 – 482.

Goleman, D. (1995). Emotional intelligence. New York: Bantam.

Gorbett, K., & Kruczek, T. (2008). Family factors predicting social self-esteem in young adults. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 16(1), 58 – 65.

Gordon, M. (2003). Roots of empathy: Responsive parenting, caring societies. Keio Journal of Medicine, 52(4), 236 – 243.

Gray-Little, B., & Hafdahl, A. R. (2000). Factors influencing racial comparisons of self- esteem: A quantitative review. Psychological Bulletin, 126, 26 – 54.

Grossman, F. K., Pollack, W. S., & Golding, E. (1988). Fathers and children: Predicting the quality and quantity of fathering. Developmental Psychology, 24(1), 82 – 91.

Grusec, J. E., & Goodnow, J. J. (1994). Impact of parental discipline methods on the child’s internalization of values: A reconceptualization of current points of view. Developmental Psychology, 30, 4 – 19.

Grusec, J. E., & Goodnow, J. J., & Kuczynksi, L. (2000). New directions in analyses of parenting contributions to children’s acquisition of values. Child Development, 71, 205 – 211.

Hare, R. (1993). Without conscience: The disturbing word of the psychopaths among us. New York: The Guilford Press.

Harris, K. M., Furstenberg, F. F., & Marmer, J. K. (1998). Paternal involvement with adolescents in intact families. The influence of fathers over the life course. Demography, 35, 201 – 216.

Harter, S. (1985). Manual for the self-perception profile for children. Denver, CO: University of Denver Press.

Harter, S. (1999). The construction of the self: A developmental perspective. New York: Guilford.

Harter, S. (2006). The self. In N. Eisenberg (Ed.), Handbook of child psychology vol. 3 (6^th Ed.) (pp. 505 – 570). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.

Hastings, P. D., & Rubin, K. H. (1999). Predicting mothers’ beliefs about preschool-aged children’s social behavior: Evidence for maternal attitudes moderating child effects. Child Development, 70, 722 – 741.

Hastings, P. D., Zahn-Waxler, C., Robinson, Jo. A., Usher, B., & Bridges, D. (2000). The development of concern for others in children with behavior problems. Developmental Psychology, 36(5), 531 – 546.

Hay, D. F. (1994). Prosocial development. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 35, 29 – 71.

Hay, D. F., Nash, A., & Pedersen. J. (1981). Responses of six-month-olds to the distress of their peers. Child Development, 52, 1071 – 1075.

Heaven, P. C. L., & Ciarrochi, J. (2006). Perceptions of parental styles and Eysenckian psychoticism in youth: A prospective analysis. Personality and Individual Differences, 41, 61 – 70.

Heaven, P., & Ciarrochi, J. (2008). Parental styles and the development of hope and self- esteem. European Journal of Personality, 22, 704 – 724.

Hein, G., & Singer, T. (2008). I feel how you feel but not always: The empathic brain and its modulation. Current Opinion in Neurobiology, 18, 153 – 158.

Hernandez, D. J. (1993). America’s children: Researches from family, government and the economy. New York: Russell Sage.

Herz, L., & Gullone, E. (1999). The relation between self-esteem and parenting style. A cross-cultural comparison of Australian and Vietnamese Australian adolescents. Journal of Cross-Cultural Psychology, 30(6), 742 – 761.

Hoffman, M. L. (1982). Development of prosocial motivation: Empathy and guilt. In N. Eisenberg (Ed.), The development of prosocial behavior (pp. 281 – 313). New York: Academic Press.

Hoffman, M. L. (2000). Empathy and moral development: Implications for caring and justice. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Hossain, Z., & Roopnarine, J. L. (1993). Division of household labour and child care in dual- earner African American families with infants. Sex Roles, 29, 571 – 583.

Jackson, P. L., Meltzoff, A. N., & Decety, J. (2005). How do we perceive the pain of others? A window into the neural processes involved in empathy, Neuroimage, 24, 771 – 779.

Jain, A., Belsky, J., & Crnic, K. (1996). Beyond fathering behaviors: Types of dads. Journal of Family Psychology, 10(4), 431 – 442.

Josephs, R. A., Bosson, J. K., & Jacobs, C. G. (2003). Self-esteem maintenance processes: Why low self-esteem may be resistant to change. Personality and Social Psychology Bulletin, 29(7), 920 – 933.

Kaufmann, D., Gesten, E., Santa-Lucia, R. C., Salcedo, O., Gobioff-Rendina, G., Gadd, R. (2000). The relationship between parenting style and children’s adjustment: The parents’ perspective. Journal of Child and Family Studies, 9(2), 231 – 245.

Kendler, K. S., Gardner, C. O., & Prescott, C. A. (1998). A population-based twin study of self-esteem and gender. Psychological Medicine, 28, 1403 – 1409.

Kernis, M. H. (2003). Optimal self-esteem and authenticity: Separating fantasy from reality. Psychological Inquiry, 14(1), 83 – 89.

Kernis, M. H., & Goldman, B. M. (2003). Stability and variability in self-concept and self- esteem. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 106 – 127). New York: The Guilford Press.

Kernis, M. H., Brown, A. C., Brody, G. H. (2000). Fragile self-esteem in children and its associations with perceived patterns of parent-child communication. Journal of Personality, 68(2), 225 – 252.

Kernis, M. H., Cornell, D. P., Ru Sun, C., Berry, A., & Harlow, T. (1993). There’s more to self-esteem than whether it is high or low: The importance of stability of self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 65(6), 1190 – 1204.

Kling, K. C., Hyde, J. S., Showers, C. J., Buswell, B. N. (1999). Gender differences in self- esteem: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 125, 470 – 500.

Knafo, A., Van Hulle, C., Zahn-Waxler, C., Robinson, J. L., Rhee, S. H. (2008). The developmental origins of a disposition toward empathy: Genetic and environmental contributions. Emotion, 8(6), 737 – 752.

Koestner, R., Franz, C., & Weinberger, J. (1990). The family origins of empathic concern: A 26 year longitudinal study. Journal of Personality and Social Psychology, 58(4), 709 – 717.

Krampe, E. M. (2003). The inner father. Fathering, 1, 131 – 148.

Krampe, E. M. (2009). A conceptual reformulation of father presence. Journal of Family Issues, 50(7), 875 – 897.

Krevans, J., & Gibbs, J. C. (1996). Parents’ use of inductive discipline: Relations to children’s empathy and prosocial behavior. Child Development, 67, 3263 – 3277.

Ladd, G., & Pettit, S. (2002). Parenting and the development on children’s peer relationships. In M. H. Bornstein (Ed.). Handbook of parenting: Vol.5: Practical issues in parenting (pp. 269 – 309). Erlbaum, Mahwah.

Lamborn, S. D., Mounts, N. S., Steinberg, L., & Dornbusch, S. M. (1991). Patterns of competence and adjustment among adolescents from authoritative, authoritarian, indulgent, and neglectful families. Child Development, 62, 1049 – 1065.

Lamp, M. E. (1981). The role of the father in child development (2nd Ed.). New York: Wiley.

Lamp, M. E. (1987). Introduction: The emergent American father. In M. E. Lamp (Ed.), The father’s role: Cross-cultural perspectives (pp. 3 – 25). New York: Wiley.

Lamp, M. E. (1997). The role of the father in child development. New York: Wiley.

Lamp, M. E. (2000). The history of research on father involvement: An overview. Marriage & Family Review, 29, 23 – 42.

Lamp, M. E. (2004). The role of the father in child development (4th Ed.). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.

Lamp, M. E., & Tamis-Lemonda, C. (2004). The role of the father: An introduction. In M. E.

Lamp (Ed.), The role of the father in child development (4th Ed.) (pp. 1 – 31). New

Jersey: Wiley & Sons, Inc.

Lamp, M. E., Pleck, J. H., Charnov, E., & Levine, J. A. (1985). Paternal behavior in humans. American Psychologist, 25, 883 – 894.

Leary, M. R. (1999). Making sense of self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 8(1), 32 – 35.

Leary, M. R., & MacDonald, G. (2003). Individual differences in self-esteem: A review and theoretical integration. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 401 - 418). New York: The Guilford Press.

Litvack-Miller, W., McDougall, D., & Romney, D. M. (1997). The structure of empathy during middle childhood and its relationship to prosocial behavior. Genetic Social General Psychology Monographs, 123(3), 303 – 324.

Lizarraga, L., Ugarte, M. D., Cardelle-Elawar, M., Iriarte, M. D., & Baquedano, M. T. (2003).

Enhancement of self-regulation, assertiveness, and empathy. Learning and Instruction, 13, 423 – 439.

Loyd, B. H., & Abidin, R. R. (1985). Revision of the parenting stress index. Journal of Pediatric Psychology, 10, 169 – 177.

Maccoby, E. E. (1980). Social development: Psychological growth and the parent-child relationship. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich.

Maccoby, E. E., & Martin, J. A. (1983). Socialization in the context of the family: Parent- child interaction. In P. H. Mussen (Series Ed.) & E. M. Hetherington (Vol. Ed.), Handbook of child psychology: Vol. 4. Socialization, personality, and social development (pp. 1 – 101). New York: Wiley.

MacDonald, K. (1987). Parent-child physical play with rejected, neglected, and popular boys. Developmental Psychology, 24, 434 – 440.

Major, B., Barr, L., Zubek, J., & Babey, S. H. (1999). Gender and self-esteem: A meta- analysis. In W. Swann & J. Langlois (Eds.), Sexism and stereotypes in modern society: The gender science of Janet Taylor Spence (pp. 223 – 253). Washington, DC:

American Psychological Association.

Μακρή – Μπότσαρη, Ε. (2001). Πώς Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου ΙΙ (ΠΑΤΕΜ ΙΙ) Ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της αυτοαντίληψης και της αυτοεκτίμησης μαθητών Δ΄, Ε΄& ΣΤ΄ δημοτικού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μαριδάκη – Κασσωτάκη, Α. (2009). Τυπολογία του Έλληνα πατέρα με βάση τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών του: Προσαρμογή και στάθμιση του ερωτηματολογίου: “Parenting Styles and Dimensions Questionnaire (PSDQ)”. Επιστήμες Αγωγής, 4, 8 – 23.

Maridaki – Kassotaki, A. (2000). Understanding fatherhood in Greece: Father’s involvement in child care. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 16(3), 213 – 219.

Marsiglio, W., Amato, P., Day, R. D., & Lamp, M. E. (2000a). Scholarship on fatherhood in the 1990s and beyond. Journal of Marriage and the Family, 62, 1173 – 1193.

Marsiglio, W., Day, R. D., & Lamp, M. E. (2000). Exploring fatherhood diversity. Marriage & Family Review, 29(4), 269 – 293.

Martinez, I., & Garcia, J. F. (2007). Impact of parenting styles on adolescents’ self-esteem and internalization of values in Spain. The Spanish Journal of Psychology, 10(2), 338 – 348.

McBride, B. A., & Rane, T. R. (1997). Role identity, role investments, and paternal involvement: Implications for parenting programs for men. Early Childhood Research Quarterly, 12, 173 – 197.

McClun, L. A., & Merrell, K. W. (1998). Relationship of perceived parenting styles, locus of control orientation, and self-concept among junior high age students. Psychology in the Schools, 35(4), 381 – 390.

McCormick, C. B., & Kennedy, J. H. (2000). Father-child separation, retrospective and current views of attachment relationship with father, and self-esteem in late adolescence. Psychological Reports, 86(3), 827 – 834.

McGue, M., Hirsch, B., & Lykken, D. T. (1993). Age and the self-perception of ability: A twin study analysis. Psychology and Aging, 8, 72 – 80.

McGuire, S., Manke, B., Saudino, K. J., Reiss, D., Hetherington, M. E., & Plomin, R. (1999). Perceived competence and self-worth during adolescence: A longitudinal behavioral genetic study. Child Development, 70, 1283 – 1296.

McGuire, S., Neiderhiser, J. M., Reiss, D., Hetherington, M. E., Plomin, R. (1994). Genetic and environmental influences on perceptions of self-worth and competence in adolescence: A study of twins, full siblings, and step-siblings. Child Development, 65, 785 – 799.

McLeod, J. (2005). Εισαγωγή στη συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.

McLoyd, V. C. (1990). The impact of economic hardship on black families and children:Psychological distress, parenting, and socioemotional development. Child Development, 61, 311 – 346.

Metsapelto, R. L., & Pulkkinen, L. (2003). Personality traits and parenting: Neuroticism, extraversion, and openness to experience as discriminative factors. European Journal of Personality, 17, 59 – 78.

Miller, P. A., & Eisenberg, N. (1988). The relation of empathy to aggressive and externalizing/antisocial behavior. Psychological Bulletin, 103, 324 – 344.

Milevsky, A., Schlechter, M., Netter, S., & Keehn, D. (2007). Maternal and paternal parenting styles in adolescents: Associations with self-esteem, depression and life – satisfaction. Journal of Child and Family Studies, 16, 39 – 47.

Monforte, T. C. T. (2004). Environmental contributions to empathy development in young children. The Sciences and Engineering, 64(7 – B), 3562.

Moore, B. S. (1990). The origins and development of empathy. Motivation and Emotion, 14(2), 75 – 80.

Morman, M. T., & Floyd, K. (2006). Good fathering: Father and son perceptions of what it means to be a good father. Fathering, 4(2), 113 – 136.

Mott, F., & Kowaleski-Jones, L. (1997). Paternal absence and child behavior: Does a child’s fender make a difference? Journal of Marriage and the Family, 59, 103 – 119.

Mruk, C. J. (2006). Self-esteem research, theory, and practice (3rd Ed.). New York: Springer

Mulkey, L. M., Crain, R. L., & Harrington, A. J. C. (1992). One-parent households and achievement: Economic and behavioral explanations of a small effect. Sociology & Education, 65, 48 – 65.

Mullis, A. K., Mullis, R. L., & Normandin, D. (1992). Cross-sectional and longitudinal comparisons of adolescent self-esteem. Adolescence, 27, 51 – 61.

Neiderhiser, J. M., & McGuire, S. (1994). Competence during middle childhood. In J. C. Defries, R. Plomin, & D. W. Fulker (Eds.), Nature and nurture during middle childhood (pp. 141 – 151). Malden, MA: Blackwell.

Neiss, M. B., Sedikides, C., & Stevenson, J. (2002). Self-esteem: A behavioural genetic perspective. European Journal of Personality, 16, 351 – 367.

Neiss, M. B., Sedikides, C., & Stevenson, J. (2006). Genetic influences on level and stability of self-esteem. Self and Identity, 5(3), 247 – 266.

Newman, K., Harrison, L., Dashiff, C., & Davies, S. (2008). Relationships between parenting styles and risk behaviors in adolescent health: An integrative literature review. Revista Latino-Americana de Enfermagem, 16(1), 142 – 150.

Nord, C., Brimhall, D. A., & West, J. (1997). Fathers’ involvement in their children’s schools. Washington, DC: Office of Educational Research and Improvement, U.S.

Department of Education.

Oliver, P. H., Guerin, D. W., & Coffman, J. K. (2009). Big five parental personality traits, parenting behaviors, and adolescent behavior problems: A mediation model. Personality and Individual Differences, 47, 631 – 636.

Paisley, K., Futris, T. G., & Skinner, M. L. (2002). Effects on commitment and psychological centrality on fathering. Journal of Marriage and the Family, 64(1), 130 – 138.

Palkovitz, R. (1984). Parental attitudes and father’s interactions with their 5-month-old infants. Developmental Psychology, 20, 1054 – 1060.

Paquette, D., Bolte, C., Turcotte, G., Dubeau, D., & Bouchard, C. (2000). A new typology of fathering: Defining and associated variables. Infant and Child Development, 9, 213 – 230.

Patterson, G. R., DeBaryshe, B. D., & Ramsey, E. (1989). A Developmental perspective on antisocial behavior. American Psychologist, 44, 329 – 335.

Paulhus, D. L. (1998). Interpersonal and intrapsychic adaptiveness of trait self-enhancement: A mixed blessing? Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1197 – 1208.

Pfeifer, J. H., Iacoboni, M., Mazziotta, J. C., & Dapretto, M. (2007). Mirroring other’s emotions relates to empathy and interpersonal competence in children. Neuroimage, 39, 2076 – 2085.

Phares, V., & Compas, B. E. (1992). The role of fathers in child and adolescent psychopathology: Make room for daddy. Psychological Bulletin, 111, 387 – 412.

Pleck, E. H., & Pleck, J. H. (1997). Fatherhood ideals in the United States. Historical dimensions. In M. E. Lamp (Ed.), The role of the father in child development (pp. 33 – 48). New York: John Wiley.

Pollack, W. (2000). Real boy’s voices. New York: Penguin Books.

Preston, S. D., & de Waal, F. B. M. (2002). Empathy: Its ultimate and proximate bases. Behavioral and Brain Sciences, 25(1), 1 – 72.

Pruett, K. D. (1998). Role of the father. Pediatrics, 102(5), 1253 – 1261.

Querido, J. G., Warner, T. D., & Eyberg, S. M. (2002). Parenting styles and child behavior in African American families of preschool children. Journal of Clinical Child Psychology, 31(2), 272 – 277.

Quoss, B., & Zhao, W. (1995). Parenting styles and children’s satisfaction with parenting in China and the United States. Journal of Comparative Family Studies, 26, 265 – 280.

Radziszewska, B., Richardson, L. J., Dent, W. C., & Flay, R. B. (1996). Parenting style and adolescent depressive symptoms, smoking, and academic achievement: Ethnic, gender, and SES differences. Journal of Behavioral Medicine, 19(3), 289 – 305.

Richards, M. H., Gitelson, I. B., Petersen, A. C., & Hurtig, A. L., (1991). Adolescent personality in girls and boys. Psychology of Women Quarterly, 15, 65 – 81.

Roberts, W., & Strayer, J. (1996). Empathy, emotional expressiveness, and prosocial behavior. Child Development, 67, 449 – 470.

Robins, R. W., Trzesniewski, K. H. (2005). Self-esteem development across the lifespan. Current Directions in Psychological Science, 14(3), 158 – 162.

Robins, R. W., Trzesniewski, K. H., Tracy, J. L., Gosling, S. D., & Potter, J. (2002). Global self-esteem across the life span. Psychology and Aging, 3, 423 – 434.

Robinson, C. C., Mandleco, B., Olsen, S. F., & Hart, C. H. (2001). The Parenting Styles and Dimensions Questionnaire (PSDQ). In B. F. Permultter, J. Touliatos, & G. W. Holden (Eds.), Handbook of family measurement techniques: vol. 3 Instruments and index (pp. 319 – 321). Thousand Oaks, Sage.

Robinson, J. L., Zahn-Waxler, C., & Emde, R. N. (1994). Patterns of development in early empathic behavior: Environmental and child constitutional influences. Social Development, 3(2), 125 – 145.

Rosenberg, M., & Owens, T. J. (2001). Low self-esteem people. In T. J. Owens, S. Sheldon & N. Goodman (Eds.), Extending self-esteem theory and research: Sociological and psychological currents (pp. 400 – 436). New York: Cambridge.

Rosenberg, M., Schooler, C., Schoenbach, C., & Rosenberg, F. (1995). Global self-esteem and specific self-esteem: Different concepts, different outcomes. American Sociological Review, 60, 141 – 156.

Roy, M., Neale, M. C., Kendler, K. S. (1995). The genetic epidemiology of self-esteem. British Journal of Psychiatry, 166, 813 – 820.

Ruiz, Y. S., Roosa, W. M., & Gonzales, A. N. (2002). Predictors of self-esteem for Mexican American youths: A reexamination of the influence of parenting. Journal of Family Psychology, 16(1), 70 – 80.

Russell, A., Hart, C. H., Robinson, C. C., & Olsen, S. F. (2003). Children’s social and aggressive behavior with peers: A comparison of the US and Australia and contributions of temperament and parenting styles. International Journal of Behavioral Development, 23, 74 – 86.

Sanderson, S., & Sanders Thompson, V. L. (2002). Factors associated with perceived paternal involvement in childrearing. Sex Roles, 46, 99 – 111.

Schaefer, E. S. (1959). A circumflex model of maternal behavior. Journal of Abnormal Social Psychology, 59, 226 – 235.

Schaffer, M., Clark, S., & Jeglic, E. L. (2009). The role of empathy and parenting style in the development of antisocial behaviors. Crime & Delinquency, 55(4), 586 – 599.

Schulte-Ruther, M., Markowitsch, H. J. Shah, N. J., Fink, G. R., & Piefke, M. (2008). Gender differences in brain networks supporting empathy. Neuroimage, 42, 393 – 403.

Sedikides, C., Rudich, E. A., Gregg, A. P., Kumashiro, M., & Rusbult, C. (2004). Are normal narcissists psychologically health?: Self-esteem matters. Journal of Personality and Social Psychology, 87(3), 400 – 416.

Seery, B., L., & Crowley, M. S. (2000). Women’s emotion work in the family: Relationship management and the process of building father-child relationships. Journal of Family Issues, 21, 1 – 27.

Shechtman, Z. (2002). Cognitive and affective empathy in aggressive boys: Implications for counseling. International Journal for the Advancement of Counseling, 24, 211 – 222.

Shirtcliff, E. A., Vitacco, M. J., Graf, A. R., Gostisha, B. A., Merz, J. L., & Zahn-Waxler, C. (2009). Neurobiology of empathy and callousness: Implications for the development of antisocial behavior. Behavioral Sciences and the Law, 27, 137 – 171.

Silverstein, L. B., & Auerbach, C. F. (1999). Deconstructing the essential father. American Psychologist, 54(6), 1 – 20.

Simons, G. L., & Conger, D. R. (2007). Linking mother-father differences in parenting to a typology of family parenting styles and adolescent outcomes. Journal of Family Issues, 28(2), 212 – 241.

Simons, L. R., Murry, V., McLoyd, V., Lin, K., Cutrona, C., & Conger, D. R. (2002). Discrimination, crime, ethnic identity, and parenting as correlates of depressive symptoms among African American children: A multilevel analysis. Development and Psychopathology, 14, 371 – 393.

Singer, T. (2006). The neural basis and ontogeny of empathy and mind reading: Review of literature and implications for future research. Neuroscience and Behavioral Review, 30, 855 – 863.

Smetana, J. G. (1994). Parenting styles and beliefs about parental authority. New Directions for Child Development, 66, 21 – 36.

Smith, D. C., & Hall, J. A. (2008). Parenting style and adolescent clinical severity: Finding from two substance abuse treatment studies. Journal of Social Work Practice in the Addictions, 8(4), 440 – 463.

Solis-Camara-R, P., & Fox, R. A. (1996). Parenting practices and expectations among Mexican mothers with young children. Journal of Genetic Psychology, 157, 465 – 476.

Sonnak, C., & Towell, T. (2001). The impostor phenomenon in British university students: Relationships between self-esteem, mental health, parental rearing style and socioeconomic status. Personality and Individual Differences, 31, 863 – 874.

Spera, C. (2005). A review of the relationship among parenting practices, parenting styles, and adolescent school achievement. Educational Psychology Review, 17(2), 125 – 146.

Spinrad, T. L., Losoya, S. H., Eisenberg, N., Fabes, R. A., Shepard, S. A., Cumberland, A., Guthrie, I. K., & Murphy, B. C. (1999). The relations of parental affect and encouragement to children’s moral emotions and behavior. Journal of Moral Education, 28(3), 323 – 337.

Steinberg, L. (1989). Adolescence (2nd Ed.). New York: Knopf.

Steinberg, L. (2001). We know some things: Parent-adolescent relationships in retrospect and prospect. Journal of Research on Adolescence, 11, 1 – 19.

Steinberg, L., Mounts, N. S., Lamborn, S. D., & Dornbusch, S. M. (1991). Authoritative parenting and adolescent adjustment across various ecological niches. Journal of Research on Adolescence, 1, 19 – 36.

Strayer, J, & Roberts, W. (1989). Children’s empathy and role taking: Child and parental factors and relations to prosocial behavior. Journal of Applied Developmental Psychology, 10, 227 – 239.

Strayer, J., & Roberts, W. (1997). Facial and verbal measures of children’s emotions and empathy. International Journal of Behavioral Development, 20, 627 – 649.

Strayer, J., & Roberts, W. (2004). Children’s anger, emotional expressiveness, and empathy: Relations with parents’ empathy, emotional expressiveness, and parenting practices. Social Development, 13(2), 229 – 254.

Swick, K. (2005). Preventing violence through empathy development in families. Early Childhood Educational Journal, 33(1), 53 – 59.

Symonds, P. M. (1939). The psychology of parent-child relationships. New York: Appleton- Century-Crofts.

Tafarodi, R. W., & Swann, W. B. Jr. (1996). Individualism – collectivism and global self- esteem: Evidence for a cultural trade-off. Journal of Cross – Cultural Psychology, 27(6), 651 – 672.

Tiedje, L. B., & Darling-Fisher, C. (1996). Fatherhood reconsidered: A critical review. Research in Nursing & Health, 19, 471 – 484.

Trommsdorff, G. (1991). Child-rearing and children’s empathy. Perceptual and Motor Skills, 72(2), 387 – 390.

Tucker, C. J., Updegraff, K. A., McHale, S., & Crouter, A. C. (1999). Older siblings as socializers of younger siblings’ empathy. Journal of Early Adolescence, 19, 176 – 198.

Twenge, J. M., & Crocker, J. (2002). Race and self-esteem: Meta-analysis comparing Whites, Blacks, Hispanics, Asians, and American Indians and comment on Gray-Little and Hafdahl (2000). Psychological Bulletin, 128, 371 – 408.

Unger, L. S., & Thumluri, L. K. (1997). Empathy and continuous helping: The case of voluntarism. Journal of Social Behavior and Personality, 12(3), 785 – 800.

Uwe, W., Hempel, S., & Miles, J. N. V. (2003). Perceived parenting styles, depersonalization, anxiety and coping behavior in adolescents. Personality and Individual Differences, 34, 512 – 532.

Volling, B. L., & Belsky, J. (1991). Multiple determinants of father involvement during infancy in dual-earner and single-earner families. Journal of Marriage and the Family, 53, 461 – 474.

Westen, D., & Heim, A. K. (2003). Disturbances on self and identity in personality disorders. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 643 – 664). New York: The Guilford Press.

Winsler, A. Madigan, A. L., & Aquilino, S, A. (2005). Correspondence between maternal and paternal parenting styles in early childhood. Early Childhood Research Quarterly, 20, 1 – 12.

Wood, J. J., & Repetti, R. L. (2004). What gets dad involved? A longitudinal study of change in parental child caregiving involvement. Journal of Family Psychology, 18, 237 – 249.

Yongman, M. W., Kindlon, D., & Earls, F. (1995). Father involvement and cognitive/ behavioral outcomes of preterm infants. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 34, 58 – 66.

Zahn-Waxler, C., & Radke-Yarrow, M. (1990). The origins of empathic concern. Motivation and Emotion, 14(2), 107 – 129.

Zahn-Waxler, C., Cole, P., & Barrett, K. (1991). Guilt and empathy: Sex differences and implications for the development of depression. In K. Dodge & J. Garber (Eds.), Emotion regulation and dysregulation. New York: Cambridge University Press.

Zahn-Waxler, C., Robinson, J. L., Emde, R. N. (1992). The development of empathy in twins. Developmental Psychology, 28(6), 1038 – 1047.

Zervas, L. J., & Sherman, M. F. (1994). The relationship between perceived parental favoritism and self-esteem. Journal of Genetic Psychology, 155, 25 – 33.

Zhou, Q., Eisenberg, N., Losoya, S. H., Fabes, R. A., Reiser, M., Guthrie, I. K., Murphy, B.C., Cumberland, A. J., & Shepard, S. A. (2002). The relations of parental warmth and positive expressiveness to children’s empathy-related responding and social functioning: A longitudinal study. Child Development, 73(3), 893 – 915.

Zimmerman, M. A., Salem, D. A., & Maton, K. I. (1995). Family structure and psychosocial correlates among urban African – American adolescent males. Child Development, 66, 1598 – 1613.