ΔΙΑΖΥΓΙΟ: ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ

Κρατήστε επαφή: Πώς να βοηθήσετε το παιδί σας μετά το χωρισμό ή το διαζύγιο
Κείμενο: YoungMinds.org
Μετάφραση: Τατιάνα Γαλάτουλα
Επιμέλεια Μετάφρασης: Πέτρος Σκαπινάκης, PhD

Πληροφορίες για το βιβλίο
Αυτό το βιβλίο απευθύνεται κυρίως στους γονείς που σκοπεύουν να χωρίσουν ή να πάρουν διαζύγιο. Βασίζεται σε εκτεταμένες έρευνες σχετικά με την επίδραση ενός χωρισμού ή διαζυγίου στα παιδιά, καθώς και σχετικά με τη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς στα παιδιά τους για να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα:

- Απαντάει σε ερωτήματα που θέτουν συχνά οι γονείς σχετικά με την επίδραση του χωρισμού στα παιδιά.


- Εξηγεί πώς νιώθουν συνήθως τα παιδιά όταν χωρίζουν οι γονείς τους.

- Προτείνει πρακτικές μεθόδους στους γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση.

Τα δικαιώματα του παιδιού
Είναι δικαίωμα κάθε παιδιού να διατηρεί σχέσεις με τη μητέρα του και τον πατέρα του. Σε γενικές γραμμές, τα παιδιά ξεκινούν πιο ομαλά τη ζωή τους όταν δέχονται την αγάπη και τη φροντίδα και των δύο γονιών. Γι' αυτό το λόγο, το δικαστήριο απαιτεί την ύπαρξη πολύ σοβαρών λόγων για την άρνηση επαφής με το γονιό που δεν αναλαμβάνει την κηδεμονία του παιδιού.


Η επίδραση ενός χωρισμού
Τα περισσότερα παιδιά -ακόμα και τα πολύ μικρά- επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από το χωρισμό των γονιών τους. Σε πρακτικό επίπεδο, ένας χωρισμός δεν επιφέρει μόνο την απώλεια ενός γονέα, αλλά και πολλές ακόμα αλλαγές, όπως:

- απώλεια του σπιτιού και του γνωστού τρόπου ζωής
- αλλαγή σχολείου και αναγκαιότητα δημιουργίας νέων φίλων
- απώλεια επαφής με παλιούς φίλους, συγγενείς, ακόμα και κατοικίδια ζώα

Η αντιμετώπιση των αλλαγών και η προσαρμογή στις νέες συνθήκες δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση για όλους, ιδιαίτερα για τα παιδιά που παλεύουν ήδη να χειριστούν τη διάλυση της οικογένειάς τους.

Τα παιδιά βιώνουν πολύ συχνά συναισθήματα ανασφάλειας, θλίψης, θυμού, ενοχών και σύγχυσης, παρόλο που μπορεί να μην τα εκφράζουν. Αυτά τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιθανόν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού στο σπίτι και στο σχολείο.

Η επίδραση των συγκρούσεων μεταξύ των γονέων

Τα περισσότερα παιδιά νιώθουν δεμένα και με τους δύο γονείς τους, παρά τις συγκρούσεις που μπορεί να υπάρχουν. Αυτό που επιθυμούν πραγματικά είναι να σταματήσουν οι καβγάδες μεταξύ των γονιών τους, ώστε να ζήσουν όλοι ευτυχισμένοι - μαζί ή χώρια.

Οι καβγάδες των γονιών προκαλούν στα παιδιά συναισθήματα άγχους, ενοχών και απελπισίας. Μπορεί να νιώθουν ότι πιέζονται να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου γονέα, γεγονός που συχνά οδηγεί σε οδυνηρές συγκρούσεις που αφορούν την αφοσίωση προς τη μητέρα ή τον πατέρα τους. Όταν οι γονείς τσακώνονται, το παιδί νιώθει σαν μπαλάκι του πινγκ πονγκ.

Οι γονείς που καθιστούν το παιδί τους αντικείμενο των συγκρούσεών τους βλάπτουν σοβαρά το παιδί. Οι καβγάδες που αφορούν θέματα όπως «Με ποιον θα μείνει το παιδί;» ή «Πόσο συχνά μπορεί να βλέπει τον πρώην σύντροφό σας;» προκαλούν απόγνωση και άγχος στο παιδί. Επιπλέον, οι ψυχοφθόρες και μακροχρόνιες δικαστικές διαδικασίες μπορούν να τραυματίσουν ανεπανόρθωτα το παιδί.

Πάνω από όλα, τα παιδιά θέλουν να πάψουν οι συγκρούσεις μεταξύ των γονιών τους. Αν καταφέρετε να ξεπεράσετε τις προσωπικές διαφορές σας για χάρη του παιδιού σας, θα μπορέσετε να το βοηθήσετε σημαντικά. Σκεπτόμενοι το συμφέρον και το όφελος του παιδιού, του προσφέρετε την απαραίτητη στήριξη για να ξεπεράσει πιο εύκολα την κατάσταση και για να μην πληγωθεί ανεπανόρθωτα.

Είναι προτιμότερο για το παιδί να μην έχει καμία επαφή με κάποιον από τους δύο γονείς;

Στις περισσότερες, αλλά όχι σε όλες τις περιπτώσεις, η απάντηση είναι «όχι». Τα ζευγάρια που χωρίζουν, συχνά θέλουν να ξεχάσουν εντελώς το παρελθόν και να κάνουν μια νέα αρχή στη ζωή τους - ιδιαίτερα αν βίωσαν έντονες συγκρούσεις ή βίαια επεισόδια στη σχέση τους. Μπορεί να ελπίζετε ότι η πλήρης αποκοπή από το παρελθόν θα σας βοηθήσει όλους να ξεχάσετε τις δύσκολες στιγμές.

Όμως τα παιδιά, όπως και οι ενήλικοι, δεν ξεχνούν έτσι απλά. Για την ακρίβεια, χρειάζονται τη βοήθεια και τη στήριξή σας για να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες που προκύπτουν από τη διάλυση της οικογένειας. Τα παιδιά που υποφέρουν από σοβαρά ψυχικά τραύματα, μπορεί μάλιστα να χρειαστούν επαγγελματική βοήθεια.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα παιδιά ξεπερνούν ευκολότερα την κατάσταση όταν διατηρούν επαφή και με τους δύο γονείς τους μετά το χωρισμό. Αν αυτό δεν είναι δυνατόν, το παιδί συχνά ταλαιπωρείται περισσότερο.

Τι κερδίζουν τα παιδιά από την επαφή και με τους δύο γονείς;

Στην καλύτερη περίπτωση, τα παιδιά ωφελούνται στο μέγιστο δυνατό βαθμό από την τακτική επαφή και με τους δύο γονείς. Το παιδί που νιώθει ότι δέχεται την αγάπη και τη φροντίδα και των δυο γονέων, θα αισθάνεται πιο ασφαλές και θα διαθέτει μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση. Ένα παιδί που έχει αυτοπεποίθηση και δε βασανίζεται από ανασφάλειες, είναι ικανό να χαρεί τη ζωή του, να μάθει νέα πράγματα, να δημιουργήσει φιλίες και, αργότερα, να χτίσει σταθερές και υγιείς σχέσεις.

Η τακτική επαφή βοηθάει τα μικρότερα παιδιά να νιώθουν ασφαλή και τα μεγαλύτερα να αναπτύξουν σταθερές σχέσεις με τους γονείς τους και να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Η σημασία της επαφής με την ευρύτερη οικογένεια

Ακόμα και αν οι γονείς τους είναι χωρισμένοι, τα παιδιά μπορούν να ωφεληθούν σημαντικά από τις σχέσεις τους με τα άλλα μέλη της οικογένειας. Τα παιδιά δηλώνουν συχνά ότι ανακουφίζονται όταν μοιράζονται τις ανησυχίες τους με τον παππού ή τη γιαγιά, τους θείους ή τα ξαδέλφια τους, όταν δεν μπορούν να μιλήσουν με τη μητέρα ή τον πατέρα τους.

Η επαφή με την ευρύτερη οικογένεια και τον κοινωνικό περίγυρο βοηθάει το παιδί να:

- κατανοήσει τις οικογενειακές ρίζες του
- να αναπτύξει μια σταθερή αίσθηση προσωπικής ταυτότητας
- να χτίσει ισχυρούς δεσμούς με την οικογένεια και την κουλτούρα της

Φροντίζοντας για τη διατήρηση επαφής
Θα πρέπει να θυμάστε ότι η επαφή με το γονέα ωφελεί κυρίως το παιδί. Για να βοηθήσετε το παιδί σας να διατηρήσει και να ισχυροποιήσει το δεσμό του με τον/την πρώην σύντροφό σας, θα πρέπει να τους επιτρέπετε να συναντιούνται τακτικά και συχνά.

Το παιδί σας θα πρέπει να ξέρει πότε μπορεί να δει και να μιλήσει στο γονέα τον οποίο δε βλέπει πλέον καθημερινά.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αξιοπιστία είναι εξαιρετικά σημαντική. Οι υποσχέσεις για συναντήσεις που αθετούνται προκαλούν αισθήματα ανασφάλειας και απόρριψης στα παιδιά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην εδραίωση ψυχικών τραυμάτων.

Στην ιδανικότερη περίπτωση, οι γονείς θα έπρεπε να αποφασίζουν μαζί ποια είναι η καλύτερη λύση για το παιδί τους. Φυσικά, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι επιθυμίες και τα συναισθήματα του παιδιού - αλλά η ευθύνη των αποφάσεων πρέπει να αποτελεί πάντα υπόθεση των ενηλίκων.

Αν δεν μπορείτε να καταλήξετε σε κάποια συμφωνία, ίσως χρειαστεί να ληφθούν αποφάσεις για λογαριασμό σας από το δικαστήριο, όπου ενδέχεται να ζητηθεί και η άποψη ενός ανεξάρτητου ειδικού, όπως ενός παιδοψυχολόγου.

Πόσο επιβαρύνονται τα παιδιά από την απώλεια επαφής με ένα γονέα;
Εξαρτάται από τη σχέση τους με το γονέα πριν από το χωρισμό. Το παιδί θα συνεχίσει να θυμάται και να σκέφτεται το γονιό του, ακόμα κι αν δε διατηρήσουν επαφή. Οι δεσμοί που συνδέουν τα παιδιά με τους γονείς είναι μοναδικοί και ιδιαίτεροι. Είναι σημαντικό να θυμάστε και να σέβεστε αυτό το γεγονός.

Συχνά, όταν ένα παιδί δε μαθαίνει νέα από το γονιό που λείπει, καλύπτει το κενό με φαντασιώσεις. Έτσι το παιδί μπορεί να διαμορφώσει μια νοερή εικόνα του απόντα γονιού, που δεν είναι πάντα ρεαλιστική.

Αν δεν υπάρχει κανένα είδος επαφής με τον απόντα γονέα, το παιδί μπορεί να βιώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, ίσως:

- νιώθει ότι το απορρίπτουν και ότι το έχουν εγκαταλείψει
- κατηγορεί τον εαυτό του και ανησυχεί ότι δε φέρεται σωστά
- κλειστεί στον εαυτό του και εκδηλώσει κατάθλιψη
- νιώθει ανασφάλεια
- αισθάνεται ότι η απόρριψη είναι άδικη και κατηγορεί τους άλλους
- εκφράζει το θυμό του καβγαδίζοντας στο σπίτι ή στο σχολείο
- γίνει αντιδραστικό και αντικοινωνικό
- θέτει σε κίνδυνο ή τραυματίζει τον εαυτό του
- αντιμετωπίσει δυσκολίες στη δημιουργία ευτυχισμένων και σταθερών σχέσεων όταν μεγαλώσει

Και αν η επαφή αναστατώνει το παιδί;
Παρόλο που η επαφή με τον απόντα γονέα ωφελεί το παιδί, ορισμένες φορές μπορεί να του προκαλεί και αναστάτωση. Πριν από τις επισκέψεις του γονιού, τα παιδιά είναι συχνά ανήσυχα και νευρικά. Η αναμονή του αποχωρισμού από τον ένα γονέα και της επανεύρεσης με τον άλλον, μπορεί να προκαλεί αισθήματα «διχασμού» στο παιδί. Μετά τη συνάντηση, το παιδί μπορεί να νιώθει θλίψη, θυμό και ανασφάλεια - και να ξεσπάει πάνω σας.

Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας διατηρώντας την ψυχραιμία σας, ακούγοντας τις ανησυχίες του και αντιμετωπίζοντας τις εκρήξεις του με αποφασιστικό αλλά τρυφερό τρόπο.

Αν δε λαμβάνετε υπόψη σας τις ανάγκες του παιδιού κατά τους διακανονισμούς για τις συναντήσεις, μπορεί να πυροδοτήσετε ακόμα εντονότερα αισθήματα αναστάτωσης. Μην ξεχνάτε ότι οι διακανονισμοί αυτοί ίσως χρειάζεται να αλλάζουν καθώς το παιδί μεγαλώνει. Κατά καιρούς, είναι σημαντικό να του θέτετε ερωτήσεις όπως:

- Μήπως οι συναντήσεις διαρκούν πολλή/λίγη ώρα;
- Μήπως τα διαστήματα ανάμεσα στις συναντήσεις είναι πολύ μικρά/μεγάλα;
- Μήπως το παιδί δε λαμβάνει τη φροντίδα και την προστασία που χρειάζεται;
- Μήπως οι συγκρούσεις μεταξύ των γονέων δυσκολεύουν τη ζωή του παιδιού;

Αν το παιδί σας εξακολουθεί να εκδηλώνει συμπεριφορές που μαρτυρούν ότι αναστατώνεται πολύ, ίσως χρειαστεί να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Ο οικογενειακός γιατρός σας ή ο παιδίατρος μπορούν να σας συστήσουν κάποιον παιδοψυχολόγο.

Τι συμβαίνει όταν ο απών γονέας δεν μπορεί να προσφέρει τη φροντίδα που χρειάζεται το παιδί;

Ένας γονέας μπορεί να είναι τόσο πολυάσχολος, άρρωστος ή επικίνδυνος, ώστε να μην μπορεί να καλύψει μόνος του τις ανάγκες του παιδιού του. Αυτός ο γονιός ίσως χρειάζεται σημαντική πρακτική βοήθεια και στήριξη.

Αν ανησυχείτε ότι ο πρώην σύντροφός σας μπορεί να εκδηλώσει ανάρμοστη ή βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε εσάς ή το παιδί σας, ίσως μπορείτε να κανονίζετε τις συναντήσεις σε κάποιο ασφαλές μέρος, και κατά προτίμηση με την παρουσία ενός υπεύθυνου ενήλικου ατόμου. Αν δεν υπάρχει άλλη λύση, το δικαστήριο ίσως χρειαστεί να αποφασίσει τι είναι καλύτερο για το παιδί σας.

Αν είναι αδύνατον να πραγματοποιούνται συχνές και τακτικές επισκέψεις, μπορεί να υπάρχει μια πιο αραιή επαφή. Για παράδειγμα, το παιδί σας μπορεί να ωφεληθεί περισσότερο από κάποιες περιστασιακές συναντήσεις παρά από την πλήρη έλλειψη επαφής. Τα τηλεφωνήματα, τα γράμματα και τα δώρα αποτελούν πάντα καλούς τρόπους διατήρησης επαφής και αποδεικνύουν στο παιδί ότι ο γονιός του το αγαπάει και το σκέφτεται.


Όταν η επαφή πρέπει να διακοπεί
Στην ιδανικότερη περίπτωση, το παιδί πρέπει να έχει επαφή με τον απόντα γονέα - εκτός κι αν η πλήρης έλλειψη επαφής είναι προτιμότερη για το παιδί. Για παράδειγμα, αν κάποιος γονέας κακοποιεί το παιδί ή παρουσιάζει κάποια σοβαρή ψυχική διαταραχή, η επαφή μπορεί να:

- θέσει το παιδί σε κίνδυνο
- αποτελέσει εμπόδιο για την ψυχική ανάρρωση του παιδιού
- προκαλέσει περαιτέρω ψυχικά τραύματα

Η επαφή ίσως χρειαστεί να διακοπεί και για διάφορους άλλους λόγους. Για παράδειγμα, ένας γονέας μπορεί να μετακομίσει σε κάποια απομακρυσμένη περιοχή, γεγονός που καθιστά τις επισκέψεις δύσκολες και δαπανηρές. Ή μπορεί να μην είναι δυνατόν για το γονέα -ακόμα και με την ύπαρξη πρακτικής βοήθειας- να προσφέρει στο παιδί τη φροντίδα και την προστασία που χρειάζεται.

Αν η επαφή πρέπει να διακοπεί, οι επισκέψεις ίσως χρειαστεί να μειωθούν σταδιακά, ώστε το παιδί να μπορέσει να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει την αλλαγή. Με το πέρασμα του χρόνου, οι ανάγκες και οι αντιλήψεις του παιδιού θα αλλάξουν. Ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα παιδιά, ίσως θα μπορούσαν να βοηθηθούν περισσότερο από μια σύντομη επαφή για συγκεκριμένους λόγους, όπως για να ενημερωθούν σχετικά με ένα γονέα ή ένα μέλος της οικογένειας.

Απαντώντας στα ερωτήματα
Το παιδί μπορεί να μη βλέπει το γονέα του, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τον έχει ξεχάσει. Να θυμάστε ότι τα παιδιά νιώθουν καλύτερα όταν μπορούν να μιλούν για τον απόντα γονέα, να θέτουν ερωτήσεις γι' αυτόν, να μοιράζονται αναμνήσεις, να κρατούν φωτογραφίες του και άλλα ενθύμια.

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, είναι φυσιολογικό να θέτουν ερωτήσεις για διάφορα θέματα. Είναι πολύ πιθανόν το παιδί σας να θέλει να μάθει περισσότερα για τον πρώην σύντροφό σας, για τους λόγους που σας έφεραν κοντά και για τις αιτίες που σας οδήγησαν στο χωρισμό. Οι νέοι άνθρωποι νιώθουν συχνά την ανάγκη να γνωρίσουν τις «ρίζες» τους και μπορεί να θελήσουν να εντοπίσουν ένα γονέα που έχει χαθεί από το προσκήνιο εδώ και καιρό.

Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ότι μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα σε έναν ενήλικο που θα καταλάβει την άποψή τους και δε θα αναστατωθεί. Θα πρέπει να απαντάτε πάντα με ειλικρίνεια, λαμβάνοντας υπόψη σας το βαθμό κατανόησης του παιδιού σας. Είναι, επίσης, σημαντικό να σέβεστε την ανάγκη του παιδιού σας να διατηρεί μια καλή σχέση και με τους δυο γονείς του, καθώς και με τις δυο πλευρές της οικογένειάς του.

Τι πρέπει να κάνετε
* Να θέτετε το όφελος και το συμφέρον του παιδιού σας στην κορυφή των προτεραιοτήτων σας.
* Να συνεργάζεστε για τη φροντίδα του παιδιού σας και για τους διακανονισμούς των επισκέψεων.
* Να μην εμπλέκετε τα παιδιά στις διαφωνίες σας.

Τι δεν πρέπει να κάνετε
* Μην καθιστάτε τα παιδιά αντικείμενο των συγκρούσεών σας.
* Μην παραβιάζετε τις συμφωνίες που αφορούν την επαφή σας με το παιδί.