Η υπερ-εκπαίδευση βλάπτει ψυχικά τα παιδιά

Η υπερ-εκπαίδευση βλάπτει ψυχικά τα παιδιά

 

Η ενασχόληση των παιδιών με πολλές διαφορετικές δραστηριότητες ακόμα και αν δεν είναι συμβατές με την ηλικία τους, έχει … σαν αποτέλεσμα μια επίπλαστη ωριμότητα που τελικά τα αφήνει ακάλυπτα συναισθηματικά στη μετέπειτα ζωή τους.

Κι ενώ οι γονείς βιάζονται να δουν τα παιδιά τους μεγάλα, έστω και μέσα από διαδικασίες που τελικά τα καθηλώνουν σε διαρκή ανωριμότητα, από την άλλη, προσπαθούν, ώστε αυτά να μη στεναχωρηθούν ή ζοριστούν.

Επαναλαμβάνουν συστηματικά την επιταγή «μη μου στεναχωριέσαι» στους νέους, φροντίζουν για αυτούς πριν από αυτούς, δεν τους χαλούν χατίρι, τους παρέχουν όλο και πιο πολλά υλικά αγαθά, τείνουν να απορροφούν και κρύβουν την ενδεχόμενη οικογενειακή θλίψη, σπεύδουν να βρουν οι ίδιοι τη λύση των νεανικών προβλημάτων.

Οι γονείς εκπαιδεύουν με τον τρόπο αυτό τα παιδιά σε μία ψεύτικη αίσθηση προσωπικής αδυναμίας κι ανωριμότητας. Συναισθήματα, όπως αυτά του πόνου, της θλίψης, της απελπισίας, της στεναχώριας μοιάζουν απαγορευμένα στη ζωή και τείνουν να αποτελούν ένδειξη αδυναμίας. Σε συναισθηματικό επίπεδο τα παιδιά καλούνται τελικώς να μην αισθάνονται, προκειμένου να μην λυγίσουν ή πονέσουν.

Η «γυάλα της ευτυχίας», που μέσα της τοποθετούν οι γονείς τα μικρά παιδιά, για να μην πονέσουν ή πληγωθούν και η προσπάθεια κουκουλώματος της θλίψης είναι μια καταστροφική διαδικασία. Η αγωνιώδης γονεϊκή επίκληση «μη στεναχωριέσαι» απευθύνεται σε εκείνον που την διατυπώνει. Στην πραγματικότητα λέγεται: «μη στεναχωριέσαι, πέρνα καλά, γιατί δεν αντέχω δυσάρεστες καταστάσεις». Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά αναπτύσσονται με υπερπροστασία και άγχος, διδάσκονται να κρύβουν ή να αρνούνται τη θλίψη και τον πόνο στη ζωή, καθηλώνονται σε ανώριμες σχέσεις και επιζητούν μάταια φροντίδα. Κι άρα, κι αυτή η ψεύτικη επιταγή της εποχής του «don’t worry, be happy”καταλήγει και αυτή να συμβάλει στην ενήλικη ανωριμότητα των νέων.

Και εν τέλει, το αποτέλεσμα συχνά είναι το αντίθετο, αφού με όλα τα παραπάνω συνδέεται και η καταθλιπτική διάθεση σε παιδιά κι εφήβους, η οποία αυξάνεται με ρυθμό μεταδιδόμενης νόσου. Οι νέοι δυσκολεύονται να αντλήσουν ικανοποίηση από την καθημερινή τους ζωή. Νιώθουν κουρασμένοι, γκρινιάζουν έντονα, εκφράζουν δυσθυμία και διασκεδάζουν με τρόπο ψυχαναγκαστικό και τραγικά μοναχικό. Δε μπορούν εύκολα να χαρούν και δείχνουν να απολαμβάνουν δραστηριότητες με έντονο το στοιχείο της αυτοκαταστροφικότητας. Η στέρηση της χαράς και της απόλαυσης τείνει να αποτελέσει αφόρητη πραγματικότητα, ενώ η απογοήτευση και η μελαγχολία αποκτούν νόημα και αξία στις νεανικές καρδιές.

iatropedia.gr

Πηγή: himaira.blogspot.com Himaira: Η υπερ-εκπαίδευση βλάπτει ψυχικά τα παιδιά 

Το πατρικό πρότυπο στην Ελληνική Οικογένεια.

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

 ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΘΗΝΑ 2004

«Το πατρικό πρότυπο στην Ελληνική Οικογένεια.

 Η αντίληψη που έχουν διαμορφώσει τα παιδιά της προεφηβικής αναπτυξιακής ηλικίας (5^ης και της 6^ης  δημοτικού) για τη συμπεριφορά του πατέρα τους και τη σχέση τους μαζί του. Ο βαθμός διαφοροποίησης ή ταύτισης της αντίστοιχης αντίληψης του πατέρα για τη συμπεριφορά του,  τη σχέση του με το παιδί του και τις απόψεις του για την πατρότητα. Διερεύνηση πιθανών παραγόντων  που επηρεάζουν τη μεταξύ τους σχέση.»

Κόντου Μαρία

  

Διδακτορική διατριβή

Επόπτης Καθηγητής Κ. Στάμος Παπαστάμου

http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1390/1/kontou_phd.pdf

Περιεχόμενα

Ευχαριστίες	2
Πρόλογος	5
1. Εισαγωγή	6 - 37
2. Μέθοδος	38 - 60
3. Ευρήματα	61 - 91
4. Ερμηνεία ευρημάτων - συμπεράσματα	92 - 138
5. Μεθοδολογικό προβλήματα-προτάσεις	139 - 140
6. Επίλογος	141 - 142
7. Βιβλιογραφία	143 - 148
8. Παράρτημα1	149 - 179
9. Παράρτημα 2	180 - 189
10. Παράρτημα 3	190 - 195
11. Παράρτημα 4	196 - τέλος

 Ευχαριστίες

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επόπτη μου, καθηγητή κ. Στάμο Παπαστάμου για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε.

Εκτιμώ τη συνεργασία της πλειοψηφίας των φορέων, τους διευθυντές των σχολείων και τους δασκάλους που μου εμπιστεύτηκαν τους μαθητές τους και με διευκόλυναν στο έργο μου.

Οφείλω πολλά στους δασκάλους μου Βαλέρια Πομίνι και Βλάση Τομαρά που με έμαθαν να σκέπτομαι συστηματικά και να λειτουργώ ανθρώπινα.

Επιθυμώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στην κυρία Ουρανία Ευφραίμογλου και την αγαπημένη μου Αλεξάνδρα Βασιλείου γιατί με έμαθαν,  κυρίως στις δύσκολες στιγμές της ζωής μου, να "ξεχωρίζω το φως".

Αισθάνομαι ιδιαίτερα τυχερή γιατί στην προσπάθειά μου αυτή, ο αδελφός μου προσέφερε τη στήριξή του, όποτε και εάν την χρειάστηκα και η κριτική του σκέψη με παρότρυνε να γίνω καλύτερη.

Η διατριβή αυτή οφείλει κατά ένα μεγάλο μέρος την ύπαρξή της στον σύντροφό μου, όχι μόνο γιατί δίχως τη δική του ενθάρρυνση να μην την είχα ίσως ποτέ ολοκληρώσει αλλά κυρίως για το δώρο που μου «χάρισε», να τον παρακολουθήσω στον τρυφερό του ρόλο ως νέου πατέρα και να ανακαλύψω ότι και η πατρότητα θέλει ταλέντο!

Την διατριβή αυτή αφιερώνω στους λατρευτούς μου γιούς Βάιο και Τζώρτζη που ο ερχομός τους στη ζωή, μου ανέτρεψε όλες τις προτεραιότητες και με δίδαξε πώς να μαθαίνω.

Το μεγαλύτερο ευχαριστώ στη μητέρα μου που με την πολύτιμη συμβολή της, διατήρησε τον πατέρα μας στα μάτια μας «μεγάλο».

.

Στον λατρευτό μου πατέρα

 για την «σιωπηλή» και

ανεκτίμητη

προσφορά του.

Έχω ακούσει πολλούς άνδρες να περιγράφουν

 την ασυγκράτητη χαρά, την υπεράνω κάθε

 προσδοκίας αγάπη που ένιωσαν όταν αντίκρισαν

το παιδί τους ακόμη και σ’αυτόν  που είναι  εκ φύσεως

 μπουχτισμένος, μία τέτοια μνήμη φέρνει με εκπληκτική

φυσικότητα στον νου  τη λέξη «θαύμα»...Γενικά πάντως,

 τα θαύματα χρειάζονται και λίγο σπρώξιμο.

Harry Stein

 "One of the Guys"

Πρόλογος

Εξίσου σημαντική της φροντίδας των παιδιών για την τροφή και την ασφάλειά τους, είναι η ύπαρξη ενός περιβάλλοντος αποδοχής, στοργής και αγάπης, ενός περιβάλλοντος που ανεξάρτητα από το φύλο και τις κοινωνικό-πολιτιστικές συνθήκες ζωής του, θα του επιτρέψει να αναπτύξει στο έπακρο την νοητική αλλά κυρίως τη συναισθηματική του προίκα. Η παρουσία του πατέρα σε αυτή τη «μαγική» εξέλιξη του παιδιού είναι όχι μόνο φυσική αλλά και απαραίτητη.

Ο τρόπος και η ποιότητα της σχέσης του πατέρα με το παιδί του διαμορφώνεται τόσο από χαρακτηριστικά του πατέρα όσο και του παιδιού. Η μεταξύ τους ωστόσο σχέση δέχεται σημαντικές επιρροές στη δομή και την εξέλιξη της από τις επικρατούσες κοινωνικές νόρμες και αντιλήψεις κάθε εποχής, αναφορικά με το ρόλο και τις κοινωνικές και οικογενειακές προσδοκίες από τον πατέρα για την διαπαιδαγώγηση και ανατροφή του παιδιού του.

Στα τέλη της προηγούμενης και αρχές της νέας χιλιετίας - και ενώ κατά γενική ομολογία οδηγούμαστε προς μια εκθήλυνση των αξιών και μία επανατοποθέτηση του πατέρα μέσα στην οικογένεια - κρίθηκε σκόπιμη η διεξοδική διερεύνηση της σχέσης του με το παιδί στα πλαίσια της ελληνικής και δη της αστικής αθηναϊκής πραγματικότητας.

Μέχρι σήμερα όλο το βάρος της έρευνας και όλο το εύρος των σχετικών μελετών και συζητήσεων, εξαντλείται στο λειτουργικό ρόλο της μητέρας στη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού. Η μελέτη της πατρότητας είναι αρκετά περιορισμένη και στους ελληνικούς επιστημονικούς κύκλους ακόμη περισσότερο. Βιβλιογραφικά και ερευνητικά ο πατέρας «παρουσιάζεται» διστακτικά μετά τα τρία χρόνια του παιδιού και θεωρείται σημαντικός προκειμένου για την ανάπτυξη της αυτονομίας του, τη διαμόρφωση της φυλετικής του ταυτότητας καθώς και του ηθικού του συστήματος. Πέραν όμως αυτού ο πατέρας αντιμετωπίζεται ως δευτερεύουσα μορφή όσον αφορά τη συναισθηματική έκφραση προς το παιδί και την καθημερινή του φροντίδα που θεωρείται σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο - υποχρέωση της μητέρας.

Οι παρούσες ωστόσο κοινωνικές συνθήκες, οι σοβαρές μεταβολές που έχουν επέλθει στη διαμόρφωση των σχέσεων των δύο γονεϊκών προτύπων και η ανάληψη από την πλευρά του άνδρα ενός λιγότερο κυριαρχικού και περισσότερου τρυφερού και συναισθηματικού προτύπου, επιβάλλουν και ίσως ακόμη και χρωστούν στον σημερινό έλληνα πατέρα μια μεγαλύτερη αναγνώριση - δικαίωση του ρόλου και της προσφοράς του στο παιδi του. Ίσως να έχει έρθει πια ο καιρός να ξεπεράσουμε το μοντέλο εκείνο του πατέρα που παραμένει για το παιδi άγνωστος, μυστηριώδης και μακρινός, που κερδiζει τα χρήματα για λογαριασμό της οικογένειας και έχει τη δύναμη να επιβάλλει κανόνες και να τιμωρεί. .

Ο πατέρας δεν είναι μόνο βιολογικός αλλά κυρίως ψυχολογικός και έχει κάθε δικαίωμα για μια ξεχωριστή θέση στη ζωή αλλά και την καρδιά του παιδιού του.

   

Εισαγωγή

Μέχρι σήμερα η μητρότητα αποτελούσε ένα ρόλο αυτοδύναμο για την ψυχοκοινωνική  ανάπτυξη του παιδιού. Το πρόσωπο του πατέρα θεωρούνταν τρίτο πρόσωπο σε μια «ιστορία αγάπης» που αφορούσε τους άλλους δύο, ενώ η πατρότητα ήταν περισσότερο ταυτισμένη με κοινωνική υποχρέωση παρά με ιδιότητα. Στις μέρες μας ωστόσο όλο και περισσότεροι άνδρες δέχονται να παίξουν εξίσου πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικογένεια και διεκδικούν ίσο μερίδιο στην ανατροφή των παιδιών.

Όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος η πεποίθηση ότι η πατρότητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στη ζωή ενός άνδρα, ενώ και για το ίδιο το παιδί ο πατέρας αποτελεί μοναδικό οδηγό στο πέρασμα του από το μικρόκοσμο της οικογένειας στον πραγματικό κόσμο. Και είναι αυτό το ίδιο το παιδί το οποίο ενεργοποιεί την ηρωική επιθυμία του πατέρα για «θυσία» και προσφορά η οποία με τη σειρά της ενδυναμώνει το ρόλο του και τον κατευθύνει προς μία προσωπική ωρίμανση και «μεγάλωμα».

Ο παραδοσιακός ρόλος της μητέρας είναι ήδη γνωστός¹ και τα αποτελέσματα της μητρικής συμπεριφοράς στα παιδιά έχουν διεξοδικό διερευνηθεί. Αντίθετα ο πατέρας θεωρείται «παραμελημένος» όσον αφορά την συμβολή του στην ανάπτυξη του παιδιού. Η πρόσφατη ωστόσο έκδοση πλήθους βιβλίων αναφορικά με τον πατέρα, διατυπώνει την άποψη ότι ο πατέρας δεν είναι πλέον τόσο «περιθωριοποιημένος» όσο στο παρελθόν, αλλά η φύση του ρόλου και της προσφοράς του παραμένει ανεξερεύνητη και άγνωστη.

Απαιτείται προσεκτική και συστηματική παρατήρηση της αλληλεπίδρασης παιδιού - πατέρα προκειμένου να ανακαλυφθεί ο τρόπος που οι σύγχρονοι μπαμπάδες λειτουργούν στην οικογένεια τους, καθώς και να εντοπιστούν εκείνοι οι παράγοντες που επηρεάζουν αυτή την αλληλεπίδραση.

Στόχος και προσδοκία της παρούσας έρευνας είναι να κατευθυνθεί προς την αναζήτηση και προβολή του τρόπου που οι μπαμπάδες συμβάλλουν στην φροντίδα των παιδιών τους και ενδεχομένως να αποδειχτεί ότι μπορούν να είναι εξίσου καλοί και αποδοτικοί με τις μητέρες όσον αφορά την τρυφερότητα, την εκφραστικότητα, την περιποίηση και την θετική αλληλεπίδραση με τα παιδιά τους. Αναμένεται να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

·         Τι ρόλο διαδραματίζει ο σημερινός πατέρας στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του;

·         Ποια είναι η ισχύς του σημερινού πατρικού προτύπου;

·         Πως αντιμετωπίζουν οι άνδρες τον πατρικό τους ρόλο;

·         Πως βλέπουν τα παιδιά τον πατέρα τους και πόσο δηλώνουν τα ίδια ότι τον χρειάζονται;

·      Κατά πόσο διαφοροποιείται η συμπεριφορά του πατέρα στο αγόρι και το κορίτσι και πως το αξιολογούν αντίστοιχα εκείνα;

·         Ποια η συναφειακή σχέση ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου του πατέρα και

·         της συμπεριφοράς του στον πατρικό του ρόλο;

1) Alison Κ. - Stewart Clarke. And Daddy Makes Three: The father's impact οπ Mother and Young Children. Child Development, 1978, Vol. 49, 466-478.

Στα τέλη του 20^ου  και αρχές του 21^ου  αιώνα - όπου και τοποθετείται η συγκεκριμένη έρευνα - η δομή και οι λειτουργίες του οικογενειακού κύκλου ζωής μεταβάλλονται ραγδαία σε τομείς όπως: η γυναικεία απασχόληση, η αύξηση της απουσίας του πατέρα αλλά και η αύξηση της απασχόλησης του πατέρα με τα παιδιά, καθώς και η πολιτιστική διαφορετικότητα². Αυτές οι αλλαγές έχουν οδηγήσει τόσο σε διαφορετικές οικογενειακές δομές όσο και διαφορετικές προσδοκίες και πεποιθήσεις αναφορικά με το ρόλο του πατέρα.

Η αυξανόμενη συμμετοχή της γυναίκας στην αγορά εργασίας συνεπάγεται εκτεταμένη ανάμειξη του πατέρα στις δραστηριότητες ανατροφής των παιδιών και την εξοικείωση του με οικιακές εργασίες, φαινόμενο που σταδιακά οδηγεί στην ανάληψη περισσότερων ευθυνών από την πλευρά του και συμμετοχή του στο σχεδιασμό και την οργάνωση της ζωής των παιδιών του. Παρατηρήθηκε με λίγα λόγια ένα «άνοιγμα» της γυναίκας προς την κοινωνία και μία «στροφή» του πατέρα προς την οικογένεια, αν και οι άνδρες που συμμετέχουν εξίσου με τις γυναίκες στη φροντίδα του παιδιού τους είναι ακόμη λίγοι (Parke, 1987).

Δεν υπάρχει «επιτυχημένη πατρότητα» ούτε ιδανικός «πατρικός ρόλος» που να  τυγχάνει παγκόσμιας αποδοχής. Θα έλεγε κανείς ότι οι προσδοκίες των μπαμπάδων σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν, τι πραγματικά πράττουν και ποια είναι τα αποτελέσματα αυτών των ενεργειών τους στα παιδιά τους θα πρέπει να «ειδωθεί» μέσα στο πλαίσιο των ιδιαίτερων συνθηκών της κοινότητας, της οικογένειας, της πολιτιστικής κουλτούρας και κληρονομιάς.³

Αλλαγές στους ρόλους του πατέρα, της μητέρας αλλά και της οικογένειας επηρεάζουν αναπόφευκτα πολλούς τομείς της οικογενειακής ζωής συμπεριλαμβανομένης της απασχόλησης, της καθημερινής φροντίδας και του σχολικού προγράμματος των παιδιών.

Με την είσοδό μας στον νέο αιώνα μια σημαντική πρόκληση των κοινωνικών επιστημόνων είναι να εντοπίσουν αυτές ακριβώς τις αλλαγές και να τις αξιοποιήσουν σε νέες θεωρίες, μεθοδολογικές προσεγγίσεις, πολιτικές και πρακτικές που θα βοηθήσουν να ερμηνευθούν και να προβλεφθούν παράμετροι της παιδικής ανάπτυξης.

Η πλειοψηφία των ερευνητικών προσπαθειών των δύο τελευταίων δεκαετιών έχει εστιάσει περισσότερο στην ανάμειξη του πατέρα καθώς και τη σχέση πατέρα - παιδιού στην περίπτωση που ο πατέρας δεν ζει κάτω από την ίδια στέγη με το παιδί⁴ (Marsig/io 1995) (παιδιά εκτός γάμου ή χωρισμένων γονέων).

Από τα ευρήματα των ερευνών αυτών προκύπτει το συμπέρασμα ότι ΟΙ έρευνες θα έπρεπε να προσανατολιστούν στην κατανόηση της επιρροής του πατέρα στη ζωή του

2) Cabrera Ν. - Tamis - Le Monda C. - Bradley R. - Hofferth S. - Lamb Μ. Fatherhood in the 1ίυenty-Fίrst Cenrury. Child Development, Jan. 2000, Vol. 71, Νο 1, 127-136.

3) Cabrera Ν. - Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S.-Lamb M.Fatherhood in the 1ίυentyFίrst Cenrury. Child Development, Jan.2000, Vol. 71, ΝΟ1, 127-136.

4) Bumpass Larry - Sweet James - Martin Castro Teresa. Changing Patterns ΟΙ Remarriage. Joumalof Marriage and the family 52 (August 1990): 747-756.

παιδιού και στον τρόπο που συμμετέχει στην καθημερινότητα του παιδιού και ενώ ζουν κάτω από την ίδια στέγη και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους⁵.

Ιστορική Ανασκόπηση

Πρακτικά - παρακολουθώντας το προφίλ της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας - θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο ρόλος του πατέρα έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν και αυτό ήρθε σαν αποτέλεσμα των αναγκών μιας νέας εποχής (τα χαρακτηριστικά της οποίας θα δούμε στη συνέχεια αναλυτικά).

Ύστερα από πολλές δεκαετίες στέρησης τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να δεχτούν τις φροντίδες και να απολαύσουν μια μεγαλύτερη οικειότητα με τον πατέρα, ενώ τα στατιστικά στοιχεία των ερευνών έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι όχι μόνο ο ρόλος της μητέρας αλλά και εκείνος του πατέρα είναι αναντικατάστατος.

Ωστόσο οι σύγχρονοι μπαμπάδες, αν και ενεργητικά, μπαίνουν με αρκετή αμηχανία στο νέο τους ρόλο, επηρεασμένοι από αντιλήψεις και μύθους του παρελθόντος που ήθελαν τη θέση τους αρκετά περιθωριακή μέσα στην οικογένεια⁶. Όπως λέει και ο Phyllis Chesler στο βιβλίο του "Σχετικά με τους άνδρες” «...πόσο Λυπηρό είναι  το γεγονός ότι οι άνδρες χρειάστηκε να στηρίξουν έναν  ολόκληρο πολιτισμό πάνω στην αρχή της πατρικής καταγωγής της νόμιμης κυριότητας και της υποτιθέμενης ευθύνης για τα παιδιά, χωρίς ποτέ να καταφέρουν να γνωρίσουν αρκετά καλά τους γιους και τις κόρες τους:..».

Η αλήθεια είναι ότι η αποκατάσταση της προσφοράς του και της πολυσχιδούς διάστασης του ρόλου του έρχεται τα τελευταία χρόνια και του προσδίδει τα εξής λειτουργικά χαρακτηριστικά: τροφέα ~ παραγωγό~ παιδαγωγό~ προστάτης και πρότυπο ταύτlσης.⁷

Ως τροφέας-προμηθευτής είναι εκείνος που φροντίζει για την εξασφάλιση των υλικών αγαθών της οικογενείας του αν και τα τελευταία χρόνια τον ρόλο αυτό δεν τον έχει κατά αποκλειστικότητα εψόσον οικονομικά συμβάλλει και η σύντροψος στην κάλυψη των αναγκων των παιδιων.

Ο ρόλος του παραγωγού περιγράψει τον καθαρά βιολογικό ρόλο του πατέρα εμπεριέχοντας τα χαρακτηριστικά του γεννήτορα όχι όμως απαραίτητα και τις αρετές του ανατροψέα⁸. Εξάλλου «...κάθε ανόητος μπορεί να κάνει  ένα παιδί αλλά μόνο ένας αληθινός άνδρας μπορεί να το αναθρέψει l...» (Larry Fishburne, "Boys"π the Ηοοι1).

Όπως λέει και ο Γκαίτε⁹ «...ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο,' Αυτό που

φαίνεται  το πιο εύκολο».

5) Harris Mullan Κ. - Furtenberg F. Frank - Marmer J. pαternαl involvement with αdolescents ίn intαct fαmilies: the injluence of fαthers over the life course. Demography 35, Νο 2, May 1998,201-216.

6) Παπαδόπουλος Ν.Γ.- Τριανταψύλλου Θ.ΣΤ.Ποιός είναι ο νέος ρόλος του μπαμπά. Το παιδί μου κι εγώ. Ιούνιος 2003, τχ 98, 50-53.

7) Canitz Η. Ο πατέρας: ο νέος ρόλος του άνδρα στην οικογένεια. Εκδ. Νότος, 1980, 32-33.

8) Κορώση Κ. Κριτική αναθεώρηση του πατρικού ρόλου. Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 1990, τ.Α, 106-129.

9) Belsky Jay. The Determinαnts of Pαrenting: Α Process Model. Child Development, 1984, νοl. 55, 83-96.

Ενδεχομένως η πατρότητα από βιολογική άποψη να είναι από τα πιο απλά πράγματα αλλά ίσως και από τα πιο δύσκολο όσον αφορά την καλλιέργεια και το «πότισμα» της σχέσης εφ’ όρου ζωής. Εξάλλου τα τελευταία χρόνια με την ραγδαία ανάπτυξη του κλάδου της Γενετικής, προκύπτει όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη διαχωρισμού της βιολογικής και γονικής σχέσης σε:

1.      Γενετική-βιολογική γονική σχέση που αφορά αποκλειστικά και μόνο τη σύλληψη και γέννηση του παιδιού.

2.      Νομική γονική σχέση που αφορά τις υποχρεώσεις και τα γονικά δικαιώματα.

3.      Την ψυχο-κοινωνική σχέση που αφορά τη σχέση, τα συναισθήματα και την επικοινωνία του γονέα με το παιδί έτσι όπως διαμορφώνεται μετά τη γέννησή του.

Είναι πλέον αρκετά σύνηθες η γενετική-βιολογική και η ψυχοκοινωνική διάσταση της πατρότητας να μην συμπίπτουν (πβ. Stein - Hilbers, 1994) και ως εκ τούτου παρουσιάζονται ποίκιλλες μορφές της πατρότητας (Μύλντορφ, 1977)¹⁰.

Σε ορισμένους μάλιστα πολιτισμούς, το πραγματικό κριτήριο συγγένειας δεν είναι το  βιολογικό αλλά η ανάληψη της ευθύνης και της ανατροφής των παιδιών (Mueller, 1979, στων Stein - Hilbers,1994).

Στο ρόλο του παιδαγωγού -γαλουχητή αντί απλώς του πατέρα προμηθευτή, βοηθά τον άνδρα να νιώσει και να εκφράσει τον ανδρισμό και τον ανθρωπισμό του. Όταν γεννιούνται τα παιδιά και με την παρεμβολή της βιολογίας, αποσταθεροποιείται προσωρινά η ισότητα που θεωρητικά τουλάχιστον υπάρχει στο γάμο. Η γυναίκα αγγίζει το ανώτατο σημείο της δύναμής της, ενώ ο άνδρας ενδεχομένως να παραμεριστεί καθώς παρακολουθεί μητέρα και παιδί να δένονται ολοένα και περισσότερο. Δεν πρέπει ωστόσο σε καμία περίπτωση να παραγνωριστεί ο σημαντικός υποστηρικτικός του ρόλος ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, που οι απαιτήσεις της μέλλουσας μητέρας είναι αυξημένες (πρωινές αδιαθεσίες, μεταπτώσεις της διάθεσης της, ειδικές διατροφικές απαιτήσεις κλπ.). Με τον απογαλακτισμό του παιδιού επέρχεται και η διαφοροποίηση των φύλων στην ανατροφή του παιδιού. Θεωρητικά δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να κάνει μία γυναίκα και όχι και ένας άνδρας, συνήθως δε οι πατέρες κάνουν πολύ λιγότερα από όσα μπορούν¹¹.

Ο πατέρας από το 1^ο  έτος ζωής του παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο αφού είναι εκείνος που ουσιαστικά φέρνει σε επαφή το παιδί με τον έξω κόσμο και συμβάλλει στην διεύρυνση της «κλειστής» μέχρι τότε σχέσης μητέρας - παιδιού. Η μητέρα δεν πρέπει απλά να το ανεχτεί, αλλά να εύχεται και να υποστηρίξει το χωρισμό της από το παιδί¹². Ο ρόλος του προϋποθέτει πολύπλοκες διεργασίες προκειμένου αφενός να επιτρέψει την ανάπτυξη της δυάδας βρέφους - μητέρας παραμένοντας αποστασιοποιημένος και αφετέρου να επέμβει όταν και όπου χρειάζεται, προκειμένου να εμποδίσει τη μητέρα να απορροφηθεί ολοκληρωτικά από την ενασχόλησή της με το παιδί¹³.

10) Μύλντορφ, Μ. Ο ρόλος του πατέρα στην οικογένεια. Μτψρ. Κ. Παπακυριάκης. Εκδ. Οδυσσέας. Αθήνα, 1977.

11) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 297.

12) Fromm Erich. The art of Louing. NewYork: Harper, 1956.

13) Δραγώνα Θάλεια. Μετάβαση στη Γονεϊκή  Ιδιότητα. Βασική Παιδοψυχιατρική, τόμος Α': Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 151.

από το 2^ο έτος (18 μήνες) και την είσοδο του αναπτυξιακά στο φαλλικό στάδιο, το παιδί αναζητά πιο επίμονα τον πατέρα και κυρίως ο γιος. Κατά τον Leowald η πρώιμη προσκόλληση με τον πατέρα βασίζεται στην ταύτιση με το ιδεώδες. Η παρουσία του πατέρα προσφέρει τη δυνατότητα της αποκατάστασης της τριγωνικής θετικής προοιδιπόδειας σχέσης έτσι ώστε το αγόρι να βγει από το δίλημμα το μητρικό¹⁴.

Σημαντικός ο ρόλος του πατέρα για την διαμόρφωση της φυλετικής ταυτότητας του παιδιού δεδομένου ότι τα παιδιά επωφελούνται από τη διαρκή και σταθερή παρουσία και των δύο γονέων προκειμένου να έχουν ένα υγιές ανδρικό (πατρικό) και γυναικείο (μητρικό) πρότυπο καθώς και να μπορέσουν να επιλέξουν και μορφοποιήσουν τη δική τους φυλετική επιλογή και σεξουαλική οριοθέτηση.

Κατά την προσχολική ηλικία ο ρόλος του πατέρα είναι καταλυτικός στον σχηματισμό μιας σαφούς αντίληψης του παιδιού για το φύλο του. Τα αγόρια μαθαίνουν να γίνονται άνδρες με το να είναι μαζί με του πατέρες τους και να αποκτούν κοινές εμπειρίες (πρότυπο ταύτισης). Αν δεν νιώσουν αυτή την οικειότητα με τον πατέρα ενδέχεται να μην νιώσουν ποτέ άνετα με το τι σημαίνει να είσαι άνδρας και κατ' επέκταση πατέρας.

Ο πατέρας αποτελεί μια σταθερή παρουσία που παρέχει στο παιδί αισθήματα ασφάλειας και σιγουριάς, είναι συνήθως το πρόσωπο που καθορίζει στο παιδί τα όρια με τον έξω κόσμο, τα «επιτρέπεται» και «δεν επιτρέπεται», τους κανόνες και τις αρχές. Το παιδί αντιλαμβάνεται και τους δύο γονείς ως ισότιμες παρουσίες συναισθηματικής ασφάλειας.

Ο πατέρας, τέλος, καλείται συχνά να παίξει το ρόλο του διαμεσολαβητή. Όταν υπάρχουν συγκρούσεις, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις οικογένειες, η παρουσία του δεύτερου ενήλικα (εκτός της μητέρας) λειτουργεί βοηθητικά στην επίλυση προβλημάτων και στην διαπραγμάτευση των σχέσεων.

Δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο μυστικό, ούτε μαγικές απαντήσεις που να περνούν από γενιά σε γενιά για την πατρότητα.¹⁵ Ο άνδρας δεν χρειάζεται να έχει όλες τις απαντήσεις προκειμένου να γίνει πατέρας, τα παιδιά του θα τον διδάξουν ό, τι χρειάζεται να ξέρει για το ρόλο του.

Η πατρότητα καθιστά τον άνδρα ουσιαστικά δυνατό, καλό και σημαντικό όχι για τα μάτια του κόσμου αλλά στα μάτια των παιδιών του, όταν τα κάνει να νιώθουν ότι αγαπιούνται και είναι σημαντικά για' κείνον.

Ο John Demos στο βιβλίο του «Παρελθόν, Παρόν και Ατομικό, η οικογένεια και ο σκοπός της Ζωής στην Αμερικάνικη Ιστορία» αποδίδει στον πατέρα του προηγούμενου αιώνα τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Παιδαγωγός που κληροδοτεί τις δικές του αρχές παιδείας.
• Ευεργέτης. Παραχωρεί οικογενειακή μερίδα προκειμένου να βοηθήσει τα παιδιά του να κάνουν το δικό τους ξεκίνημα.¹⁶
• Κυρίαρχος. Συγκρατεί τα παιδιά του και τα οριοθετεί μέχρις ότου κατακτήσουν την απαραίτητη ωριμότητα προκειμένου να συντηρήσουν τον εαυτό τους.

14) Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 226. 15) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 315.    16) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 158.

·         Ηθικός Επόπτης. Χαλιναγωγεί τα φυσικά πάθη των νέων.

·         Ψυχολόγος. Διακρίνει, καλλιεργεί και αξιοποιεί την σοφία των παιδιών του.

·         Παράδειγμα. Υπεύθυνος για τη διάπλαση σωστού χαρακτήρα, συμπεριφοράς και συστήματος αξιών των τέκνων του.

·         Πρόγονος. Ταυτίζεται με τις προοπτικές των γιων του.

·         Σύντροφος. Παίζει, ασχολείται και αφιερώνει χρόνο στα παιδιά του, κυρίως τα αγόρια.

·         Πατέρας. Είναι αυτός που έντονα και δραστήρια φροντίζει, ανησυχεί και αναλαμβάνει ευθυνες.¹⁷

Με το πέρασμα των εποχών, την αλλαγή των καιρών και των αναγκών, τα πρότυπα αλλάζουν, οι σχέσεις μετασχηματίζονται, οι ρόλοι προσαρμόζονται.

Ορισμένα ωστόσο χαρακτηριστικά στην ουσία των σχέσεων παραμένουν αναλλοίωτα. από την κατηγοριοποίηση του Demos και την εποχή που εκείνος περιγράφει, πολλές αλλαγές έχουν επέλθει στη μορφή της οικογένειας.

Ο πατέρας δεν χρειάζεται πλέον να ταυτίζεται με τις προοπτικές των παιδιών του αλλά απλώς να τους συντροφεύει στις επιλογές τους. Ο πατέρας δεν είναι παρών μόνο για τους γιους αλλά και για τις κόρες του, ενώ πολλά πράγματα έχουν αλλάξει και στην ηθική εποπτεία και το είδος της κυριαρχίας που θα πρέπει ή που δεν πρέπει ένας πατέρας να επιβάλλει στα παιδιά του.

Πέρα και πάνω όμως από αυτές τις αλλαγές - που εξυπηρετούν γενικότερες κοινωνικές μεταβολές - ο πατέρας παραμένει ακόμη και στη σημερινή εποχή και όχι μόνο στην αμερικάνικη, αλλά ίσως κυρίως στην ελληνική πραγματικότητα, εκείνος που έντονα και δραστήρια φροντίζει, ανησυχεί και αναλαμβάνει ευθύνες.

Η ιστορική ανασκόπηση κρίνεται σκόπιμη για τη διερεύνηση του ρόλου του πατέρα έτσι όπως αυτός αποτυπώνεται και περιγράφεται μέσα από την ξένη αλλά κυρίως την ελληνική βιβλιογραφία, δεδομένου ότι την παρούσα διατριβή απασχολεί ο ρόλος του σύγχρονου πατέρα στην ελληνική πραγματικότητα.

Η ιστορία της γέννησης της πατριαρχίας είναι αρκετά γνωστή, ενώ περιγραφές αυτής και σχετικές αναφορές εντοπίζονται στην Παλαιά Διαθήκη: «...πατέρας είναι αυτός που ανατρέψει και όχι αυτός που γεννά» (Έξοδος, 34,3)¹⁸. Εξάλλου και ο ίδιος ο Θεός υπήρξε αρσενικός και δημιούργησε τον κόσμο χωρίς «θηλυκή» βοήθεια. Τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στον Όμηρο και τη μυθολογία, γίνεται αποδεκτή η εξουσία του πατέρα. Υπό το καθεστώς αυτό της αναμφισβήτητης πατριαρχίας, οι άνδρες προσδοκούσαν να γίνουν «θεοί» και να μεταδώσουν αυτή τη θεϊκή ιδιότητα και στους γιους τους. Προκειμένου να δοκιμαστούν και να αποδειχθούν άξιοι αυτής της θεϊκής εξουσίας, οι άνδρες ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν και να θυσιαστούν (χωρίς να έχουν λόγο οι γυναίκες σε αυτό)¹⁹.

Ο πατέρας στην αρχαία Ελλάδα εθεωρείτο  πρόσωπο αναρμόδιο προκειμένου για την ηθική αγωγή των τέκνων του.20  Το ρόλο του παιδαγωγού συνήθως αναλάμβανε

17) Demos John. Pαst, Present αnd Personαl: The Fαmily αnd the Life Course ίη Americαn History. Oxford University Press, 1986.

18) Παπαδόπουλος Νικόλαος Γ. Ένας Πατέρας Γεννιέται (η βιβλιοθήκη της οικογένειας). Εκδ. Φυτράκη. Αθήνα 2002, 21.

19) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 155.

20) Κρουσταλλάκης Γεώργιος. Διαπαιδαγώγηση: Πορεία Ζωής. Εκδ. Έκτυπο, 78-79.

πρόσωπο εκτός του στενού οικογενειακού πλαισίου²¹. Η ηρωίδα του Σοφοκλή Δηιάνειρα στο έργο του «Τραχήνιες» μιλά για το σύζυγό της σχετικά: «Βέβαια παιδιά αποκτήσαμε, μα εκείνος αργά και κάπου τα' δε, σα γεωργός που έχοντας ένα μακρινό χωράφι το βλέπει μόνο όταν το σπέρνει και όταν θα πάει και μια φορά να το θερίσει» (μτφρ. Ι. Αρβανίτη, 1973,σ.58).

Το αξιοπερίεργο είναι ότι στην αρχαία Ρώμη το κύριο έργο της αγωγής επιτελούσε ο πατέρας (pater familias) ο οποίος και επιφορτιζόταν με την ανατροφή των παιδιών μέχρι και την ενηλικίωσή τους. Ο πατέρας είχε απόλυτο δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε κάθε μέλος του οίκου του. Μετά τη γέννηση ενός παιδιού αυτό ετοποθετείτο  στα πόδια του πατέρα. Εάν εκείνος δεν το σήκωνε αυτό μεταφραζόταν σε μη αναγνώριση του παιδιού και εθεωρείτο τυπικά αγέννητο. Νεογέννητα, ορφανά από πατέρα, διατίθεντο - στις πύλες της πόλης - στη διάθεση ελεύθερων ανδρών που μπορούσαν να τα πάρουν και να τα υιοθετήσουν. Κάθε Ρωμαίος έπρεπε να έχει ένα πατέρα και κάθε Ρωμαίος πατέρας είχε δικαίωμα οποιαδήποτε στιγμή και για οποιοδήποτε λόγο να καταδικάσει το γιο του σε θάνατο με συνοπτικές διαδικασίες.

Ενώ στην αρχαία Ελλάδα η αγωγή των παίδων λειτουργούσε εκτός οικογένειας και σε ιδιωτικά πλαίσια, στην Ρώμη η οικογένεια αποτελεί το μοναδικό παράγοντα αγωγής. Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η οικογένεια αναλαμβάνει το έργο της διαπαιδαγώγησης (κυρίως στη Δύση) με αυστηρές ωστόσο και πολλές φορές περιοριστικές επιρροές από την Εκκλησία.

Στο 2^ο  μισό του 19^ου  αιώνα στην Αμερική παρατηρείται μια αλλαγή που θα εμφανιστεί και στην Ελλάδα με καθυστέρηση περίπου μισού αιώνα: οι πατέρες εγκαταλείπουν τις γενέτειρές τους, τις μικρές επιχειρήσεις και τα χωράφια τους και ξενιτεύονται προς αναζήτηση εργασίας στα μεγάλα αστικά και ανερχόμενα βιομηχανικά αστικά κέντρα²². Με αυτόν τον τρόπο παραχωρούν στη μητέρα κατά το μεγαλύτερο μέρος την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών και οι ίδιοι αναλαμβάνουν τον βασικό ρόλο του κουβαλητή.

Πολλοί θεωρητικοί του 20^ου  αιώνα υιοθέτησαν την άποψη ότι εφόσον το βασικό μέρος της διαπαιδαγώγησης ασκείτο από τη μητέρα, ο πατέρας δεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Είναι αλήθεια η προσφορά του άνδρα μεταφραζόταν σε υλικά αγαθά - ήταν ο κουβαλητής - που όμως δεν απαιτούσε άμεση συναλλαγή (μπορούσε να μην είναι και παρών), ενώ αντίθετα η προσφορά της μητέρας γινόταν αντιληπτή με την επαφή και τη φυσική της παρουσία. Το λεγόμενο «χρυσό πάπλωμα» ²³, όπως χαρακτηριστικά το αποκαλεί η Χ. Κατάκη στο βιβλίο της «οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής οικογένειας».

Ο πατριάρχης ενσάρκωνε το νόμο και την εξουσία συχνά όμως η πατριαρχία συνοδευόταν και από εγκατάλειψη του βρέφους, το οποίο ανήκε αποκλειστικά στη μητέρα. Ο Henry Biller μάλιστα επισημαίνει ότι τα αγόρια που σε μικρή ηλικία απομακρύνθηκαν από την πατρική φιγούρα παρουσίασαν διαταραχές προσωπικότητες σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τα παιδιά που τον στερήθηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία ²⁴.

21) Μωραϊτου Δ. Ιστορία της Παιδαγωγικής.Αθήνα 1953, σ. 23-32.

22) Cabrera Ν. - Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S.-Lamb Μ. Fatherhood in the Twenty First Cenrury. Child Development, Jan.2000, Vol. 71, ΝΟ1,127.

23) Κατάκη Χάρις. Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής ΟΙΚΟΥένειας. Σειρά: Ανθρώπινα Συστήματα. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σελ 168.

24) Badinter Elisabeth. ΧΥ: Η ανδρική ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 1994, 214.

Ανέκαθεν βέβαια υπήρξαν και οι εξαιρέσεις, οι άνδρες που «γύρισαν την πλάτη» στα επικρατούντα πρότυπα της εποχής τους, υπήρξαν στοργικοί σύζυγοι και δοτικοί πατέρες για τα παιδιά τους, επιστρατεύοντας όλο το κουράγιο που χρειάζεται προκειμένου να «προκαλέσουν» τα καθιερωμένα πρότυπα των «κάουμποις» της εποχής τους (πριν περίπου μισό αιώνα).

Ο πατέρας κατά κανόνα ωστόσο - αρκετά αποστασιοποιημένος - δεν ασχολείτο με «λεπτομέρειες της οικογενειακής ζωής» - παρατηρούσε ωστόσο και προστάτευε την

οικογένεια, είχε λόγο, άποψη, επιθυμίες και με τον δικό του τρόπο έντονη παρουσία στη ζωή της οικογένειας. Χαρακτηριστική η παρακάτω περίπτωση.

Σε συνέδριο πολυτέκνων που έγινε το 1995 στην Αλεξανδρούπολη ένας Κοζανίτης  σύνεδρος έκλεισε την εισήγησή του διαβάζοντας μία επιστολή που έστειλε στη γυναίκα του ένας Πόντιος που είχε συλληφθεί από τους Τούρκους λίγο πριν από την εκτέλεσή του (η επιστολή δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο της εποχής του συνεδρίου) :

 «1921 7βρίου,  Κυριακή,

Γλυκυτάτη μου Κλειώ,

     Σήμεροv ετελέσθη εv τη φυΛακή Λειτουργία και

εκοιvωvήσαμεv όλοι, περί τους 100, από διάφορα μέρη.

 Έχει αποφασιστεί ο δια της κρεμάλας θάvατος. Αύριοv,

 Θα πηγαίvουv οι 60, μεταξύ αυτώv οι 5 Τραπεζούvτιοι

 και θα γίvει ο δι’ αγχόvης θάvατος. Τηv Τρίτηv δεv θα

 είμεθα εv ζωή. Ο Θεός va μας αξιώσει τους ουραvούς

και σε σας να δώσει ευλογίαv και υπομοvήv και άλλο

 κακόv να μη δοκιμάσητε. Όταv μάθητε το Λυπηρόv

γεγοvς, να μη χαλάσητε τον κόσμοv, να έχετε υπομοvή.

Τα παιδιά άς παίξουv και άς χορέψουv. Ας σε βλέπω va

καvοvίσης όλα, όπως ξέρεις εσύ. ο αγαπητός μου

Θόδωρος άς αvαλαμβάvει πατρικά καθήκοvrα και να

 μηv αδικήσει καvέvα από τα παιδιά. Τον Γέργοv να

τελειώσει το σχολείοv και να γίvεl καλός πολίτης. Τον

Γιάvvη άς τον έχει μαζί' του στη δουλειά. Από τα μικρά,

τον Παvαγιώτη να στείλαεις στο σχολείο, τηv Βαλεvτίvηv

να  τηv μάθεις ραπτικήv. Τηv Φωφώv να μη χωρίζεσαι

 εvόσω ζείς. Είς τον Στάθιοv τας ευχάς μου και τηv

υποχρέωσιv όπως χωρίς αμοιβή διεκπεραιώσει όλας

τας οικογεvειακάς μου υποθέσεις, που θα του αvαθέσητε.

 Ο παπα-Συμεώv άς με μvημοvεύει  εvόσω ζή. Να δώσης

5 λίρες στηv φιλόπτωχοv, 5 λίρες στηv Μέριμvαv, 5 λίρες

 στου Λυκαστή το σχολείοv. Και ας με συγχωρέσουv

όλοι οι αδελφοί μου, οι vυφάδες και όλοι οι συγγεvείς και

φιλοι. Αvτίο. Βαίvω προς rov Πατέρα και συγχωρήσατέ μου.

Υμέτερος»

Αρχές του 20^ου αιώνα, σε μία Ελλάδα που ταλανίζεται από έντονες γεω- κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις που προσπαθεί να ορθοποδήσει από παγκόσμιο και βαλκανικούς πολέμους, και να απορροφήσει μεγάλα μεταναστευτικά κύματα

Ελληνισμού από τη Σμύρνη και τη Μ. Ασία, ο ρόλος του πατέρα τοποθετείται ψηλά στην ιεραρχία της οικογένειας, ψηλότερα και από αυτόν της μητέρας εφόσον είναι εκείνος που μπορεί να προσφέρει ασφάλεια (τόσο απαραίτητη εκείνα τα χρόνια).

Ο πατέρας αποφασίζει για την τύχη τον παιδιών, τη φοίτησή τους στο σχολείο ή τις σπουδές τους, την εργασιακή τους απασχόληση και την προίκα που θα τους δοθεί. Ο πατέρας ευλογεί, μοιράζει, αναθέτει, αξιολογεί, αποφασίζει και συγχωρεί, είναι ο μικρός «θεός» της οικογένειας, μύθο που συχνά συντηρεί και η μητέρα στα μάτια των παιδιών. Με έντονη προσήλωση στη θρησκεία και γενικότερα το θρησκευτικό τυπικό (ήθη και έθιμα) και χαρακτηριστικό αίσθημα δικαίου, ο πατέρας αυτός θυμίζει αρκετά τον «πατέρα» που ο Demos περιγράψει.

Έρευνες ωστόσο αποδεικνύουν ότι ιστορικά οι πατέρες υπήρξαν σημαντική πηγή φροντίδας για παιδιά προ-σχολικής ηλικίας, κατά τη διάρκεια των ωρών που η μητέρα εργαζόταν.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του' 60 στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν μόνο το '/4 των παντρεμένων γυναικών εργαζόταν, οι μπαμπάδες ήταν η βασικοί «κομιστές» φροντίδας για περίπου ένα στα επτά παιδιά προ-σχολικής ηλικίας (Luec, Οrr, and Ο' Conne// 1982)²⁵. Την ίδια δεκαετία μόνο το 6% των οικογενειών στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μονογονεϊκές, ποσοστό που έχει ανέβει σήμερα στο 24%. Το ποσοστό των παιδιων που ζουν μόνο με την μητέρα αναμένεται να εξακολουθήσει να αυξάνεται κατά 50% τα επόμενα χρόνια (Hernandez 1993) ²⁶,

Στη μεταπολεμική Αθήνα της δεκαετίας 1950-1960 παρατηρείται έντονο μεταναστευτικό ρεύμα από την επαρχία. από 300.000 πληθυσμό το 1940 σήμερα αριθμεί περί τα 4.000.000.

Σημαντική αλλαγή παρατηρείται και στη δομή της αστικής οικογένειας με δεδομένη την «έξοδο» της μητέρας από το σπίτι και την ένταξή της στην παραγωγική διαδικασία αλλά και την αλλαγή του τρόπου εργασίας από το συλλογικό στο ατομικό. Η μορφή της εκτεταμένης οικογένειας των προηγούμενων δεκαετιών αλλάζει αφού πλέον δεν εξυπηρετεί τις λειτουργικές ανάγκες της οικογένειας²⁷ και αντικαθίσταται από το λεγόμενο τύπο της πυρηνικής οικογένειας που απαρτίζεται από 2 γενεές (γονείς και παιδιά), ενώ ο μέχρι τούδε σημαντικός ρόλος που επιτελούσαν οι παππούδες στο μεγάλωμα, την ανατροφή και τη φροντίδα των παιδιών περιορίζεται σημαντικά.

Αλλά και η φύση της πυρηνικής οικογένειας με τα χρόνια αλλάζει μορφή. Αρχικά η

μορφή της ήταν παιδοκεντρική  αστική πυρηνική (δεκαετία του 1960- 1970) που είχε

ως στόχο το γάμο και την απόκτηση παιδιών, όπου οι γονείς θυσίαζαν τις προσωπικές τους επιθυμίες και ανάγκες προκειμένου να μορφώσουν και να μεγαλώσουν σωστά τα παιδιά τους. Οι επιδιώξεις και οι φιλοδοξίες δύο ανθρώπων που αποφασίζουν να

ενώσουν τις ζωές τους εναποτίθετο σε ένα τρίτο ²⁸.

25 Casper Lynne - Ο' Connell Martin. Work, income, the economy and married fathers as child-care providers. Demography 35, Νο 2, May 1998, ~43.

26 Cabrera Ν. - Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S.-Lamb Μ. Fatherhood in the Twenty First Century. ChiId DeveIopment, Jan. 2000, ναι. 71, ΝΟ1, 128.

27 Γεώργας Δημήτριος. Κοινωνική Ψυχολογία (Τόμος Α '): Στάσεις, αντίληψη του προσώπου, στερεότυπα, επιθετικότητα, δυαδικές σχέσεις και επικοινωνία, Αθήνα 1990,116-117.

28 Κατάκη Χάρις. Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας. Σειρά-. Ανθρώπινα Συστήματα. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σελ 71.

Ο Γεώργιος Κρουσταλλάκης στο βιβλίο του «Διαπαιδαγώγηση: Πορεία Ζωής» περιγράψει τον πατέρα ως «...αρχηγό της ομάδας που λέγεται οικογένεια. Υπεύθυνο από νομικής αλλά και ηθικής απόψεως για την προστασία, τη συντήρηση των μελών της οικογένειας και για την επίλυση των οικονομικών και πάσης φύσεως λοιπών προβλημάτων...» ²⁹. Σε αντιδιαστολή με τον πατέρα το παιδί παρουσιάζεται ως «...μέλος  της οικογένειας που έχει να διαδραματίσει στους κόλπους της ρόλο εξάρτησης εξαιτίας της αδυναμίας και της ανωριμότητας του... δέχεται την αρωγή των άλλων... ενώ το ίδιο δεν είναι σε θέση να προσφέρει κάτι σημαντικό σε αυτούς-κυρίως από υλικής απόψεως...». Ο πατέρας εκπροσωπεί το πνεύμα το

συντηρητισμού, την ηθική της οικογένειας και την παράδοση. Κατά τον Γ. Κρουσταλλάκη «ατυχείς πατρικοί ρόλοι» είναι εκείνοι του «αυταρχικοί» και του χωρίς κύρος, του αδιάφορου και του συναισθηματικά απόντος, ρόλοι που έχουν άμεση επίπτωση στην αποδιοργάνωση της εκπαιδευτικής λειτουργίας της οικογένειας. Κατά τον συγγραφέα η παλαιού τύπου οικογένεια - της μέσης αστικής τάξης - έχει μεταβληθεί σε «εργασιακό σύστημα» εξαιτίας της πίεσης του επαγγελματικού ανταγωνισμού και των οικονομικών κοινωνικών απαιτήσεων.

Πρωτογενείς μελέτες και έρευνες έχουν καταδείξει ότι τα προγράμματα εργασίας του πατέρα επηρεάζουν ταυτόχρονα και την πιθανότητα ενασχόλησης του πατέρα με το παιδί αλλά και την διάρκεια του χρόνου που ο πατέρας θα δαπανήσει σε καθημερινές δραστηριότητες³⁰. Το 1985 η εργαζόμενη γυναίκα αφιέρωνε καθημερινά 42' προκειμένου να ικανοποιήσει τις υλικές ανάγκες των παιδιών της ενώ ο πατέρας αντίστοιχα αφιέρωνε 6'. Τα αντίστοιχα ποσοστά στην αμερικάνικη οικογένεια που

παρουσίαζε μεγαλύτερη ισοτιμία ήταν 65% και 35%. Αν και οφείλουμε να

επισημάνουμε ότι το θέμα του χρόνου είναι σχετικό και όπως ισχυρίζεται και η Virginia Satir στο βιβλίο της Πλάθοντας Ανθρώπους: «...αν τα ωράρια χρησιμοποιηθούν καλοπροαίρετα σαν οδηγοί και όχι σαν μέσο για διάγνωση του χαρακτήρα, θα μπορέσουμε πιο εύκολα να περιορίσουμε τις δυσκολίες του προγραμματισμού».³¹. Εξάλλου το να είσαι πατέρας δεν είναι μια επαρκής συνθήκη, ενώ η παλαιότερη αντίληψη του «ποιοτικού χρόνου» αποτελεί συχνά παγίδα. Ο πατέρας μέσα από την ενασχόληση με τα παιδιά του ξαναζεί τα δικά του παιδικά χρόνια και επαναφέρει τις δικές του μνήμες³², γεγονός που συνεπάγεται αναθεωρήσεις, συγκρούσεις και ενδεχομένως συμφιλιώσεις με τους γονείς της παιδικής ηλικίας³³.

Η μακρόχρονη απομάκρυνση και των δύο γονέων από το σπίτι (και η ενεργή ένταξη της μητέρας στον εργασιακό στίβο), λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, έχει ευνοήσει τη συμμετοχή του πατέρα στις υποχρεώσεις του νοικοκυριού³⁴, γεγονός που τον απομακρύνει από τον παλαιότερο στερεότυπο ανδρικό του ρόλο, γεγονός που περιγράφεται από τον ίδιο ως «υποβιβασμός» και «αποδυνάμωση» στα μάτια του παιδιού αλλά με θετική ψυχολογική λειτουργικότητα.

29) Κρουσταλλάκης Γεώργιος. Διαπαιδaγώγηση: Πορεία Ζωής. Εκδ. Έκτυπο, 69,73,74.

30) Baruch Grace '- Bamett Ro:;alind. Consequences ο/ Fαthers' pαrticipαtion in Fαmily work: Pαrents role strαin αnd well~being. Joumal οί Personality and social Psychology, 1986, Vol. 51, Νο 5, 983 - 992.

31) Satir Virginia. Πλάθοντας Ανθρώπους.Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, εκδ. Κέδρος, 1989, σελ 32.8.

32) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 315.

33) Δραγώνα Θάλει... Μετάβαση στη Γονεϊκή Ιδιότητα. Βασική Παιδοψυχιατρική, τόμος Α' : Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 149.

34) NICHD (early child cat.e research network). Factors Associated With Fathers' Caregiving Activities and Sensitivity With Young Children. Joumal οί Family Psychology, June 2000, Vol. 14, Νο 2, 200 - 219.

Η αλήθεια είναι ότι η προσφορά του άνδρα εξακολουθεί 'και στις μέρες μας να έχει άμεση σχέση με την προσφορά του στον κοινωνικό χώρο, ενώ η αγάπη του και η προσφορά προς τους οικείους σχετίζεται και με τα υλικά αγαθά αλλά σημαντικά σε μικρότερο βαθμό. Τώρα που ο πατέρας δεν είναι ο μοναδικός κουβαλητής, καλείται να συνδιαλλαγεί άμεσα με τα παιδιά και να συμμετέχει ενεργά στις καθημερινές δραστηριότητες και την ανατροφή τους.

Η παλιά αυτή μορφή πυρηνικής οικογένειας δίνει τη θέση της στη νέα μορφή πυρηνικής οικογένειας της δεκαετίας του 1980. Σε αυτό το νέο τύπο οικογένειας³⁵ η επικοινωνία μεταξύ των μελών αλλάζει μορφή, το ίδιο και οι ρόλοι. Οι γονείς είναι πλέον άτομα και δεν αντιπροσωπεύουν μόνο ένα ρόλο. Ο γάμος και η δημιουργία οικογένειας δεν αποτελούν αυτοσκοπό, γεγονός που αποτελεί επανάσταση για τον παραδοσιακό ελληνικό χώρο³⁶. Η λειτουργική συναλλαγή ανάμεσα στο ζευγάρι αποτελεί πλέον προϋπόθεση ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μία επιπλέον συρρίκνωση της πυρηνικής οικογένειας.

Στην ελληνική πραγματικότητα και μέσα σε 2-3 δεκαετίες ο τόπος κάνει ένα πέρασμα από τον παραδοσιακό-αγροτικό τρόπο ζωής στο μεταβιομηχανικό στάδιο εξέλιξης των κοινωνιών, γνωστό και ως «εποχή της πληροφορικής»³⁷ Με ταχύτατους ρυθμούς (που σε άλλες κοινωνίες διήρκεσαν περίπου ενάμιση αιώνα) η Ελλάδα περνά από τις τρεις διαδοχικές περιόδους: αγροτική, βιομηχανική, μεταβιομηχανική. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ενώ το 1971 αναλογούσαν 30 αυτοκίνητα σε 1.000 κατοίκους και 10 τηλεοράσεις, το 1982 στους ίδιους κατοίκους αναλογούσαν 147 αυτοκίνητα και 449

τηλεοράσεις. ~ ..

Τώρα πλέον στις αρχές του νέου αιώνα την πυρηνική οικογένεια διαδέχονται νέες μορφές και σχήματα οικογενειακής οργάνωσης: αν και σε ένα πρώτο επίπεδο ακολουθούμε τις δομές δυτικών χωρών, στην ουσία δεν υπάρχει ουσιαστική απομάκρυνση από τις παλαιότερου τύπου ιδιότητες της ευρείας οικογένειας. Ενδεικτικό παράδειγμα η συγκατοίκηση των μελών των οικογενειών στην ίδια πολυκατοικία (οικογενειακή) ή την ίδια γειτονιά, ακόμα' κι όταν τα παιδιά έχουν δημιουργήσει τη δική τους οικογένεια. Οι περισσότερες ελληνικές οικογένειες διατηρούν συχνή και συνεχή επαφή.

Αναμενόμενη και η μεταβολή του γονεϊκού ρόλου. Οι Safilios - Rothschi/d παρατηρούν πριν 30 χρόνια ότι ο πατέρας δεν είναι πια ο «σοφός» που έχει λύση και απάντηση για όλα. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα θέματα στην έρευνα για την ανάπτυξη και εξέλιξη των παιδιών είναι η «ανακάλυψη» του πατέρα. Ολοένα και περισσότερο επικρατεί η αντίληψη ότι η πατρική ευαισθησία είναι πολύ σημαντική για τις ανάγκες των παιδιών. Επιπλέον υπάρχει μια εκτίμηση ότι οι μπαμπάδες συχνά παρέχουν σημαντική φροντίδα στα παιδιά και τους αφιερώνουν ώρες από το χρόνο τους ενώ η μητέρα εργάζεται ³⁸.

35) Κατάκη Χάρις. Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας. Σειρά: Ανθρώπινα Συστήματα. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σελ 61.

36) Catakis Ch. Chαnging pαtterns of the mαritαl relαtionship ίη Greece. Mediterranean Journal of Social Phychiatry1, Νο 1, 1980.

37) Κατάκη Χάρις. Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας. Σειρά: Ανθρώπινα Συστήματα. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σελ 31.

38) American Psychological Association. Fαctors αssociαted withfαthers cαregiving αctivities αnd sensitivity with young children. Journal of family Psychology, June 2000, Vol.14, Νο 2, 200-219.

Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι στη νέα αυτή μορφή οικογένειας όπου το ζευγάρι επιλέγει να κάνει τα πάντα μαζί, ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξάλειψης παραδοσιακών και χρήσιμων διαφοροποιήσεων των δύο φύλων. Οι σύγχρονοι άνδρες στην προσπάθειά τους να .αποφύγουν αδικίες του ανδροκρατικού παρελθόντος φτάνουν στο άλλο άκρο της επιτηδευμένης ελευθεριότητας³⁹. Το βέβαιο είναι ότι η ισότητα δεν κατακτάται με τη διατήρηση ξεχωριστών τραπεζικών λογαριασμών, την «ακριβοδίκαιη» και με μαθηματική ακρίβεια συμμετοχή και των δύο γονέων στο νοικοκυριό και τη φροντίδα των παιδιών καθώς και στα οικογενειακά έξοδα. Η εμπειρία έδειξε ότι ζευγάρια που προσπάθησαν να κάνουν τα πάντα μαζί άγγιξαν περισσότερο τα όρια της νοσηρής εξάρτησης παρά της υγιούς εγγύτητας.

Ο ρόλος του πατέρα, η πατρότητα ως έννοια αλλά και ο βαθμός και ο τρόπος που αυτή επηρεάζεται από διάφορες παραμέτρους (οικογενειακό εισόδημα, ηλικία, μορφωτικό επίπεδο και επάγγελμα του πατέρα, φύλο και σειρά γέννησης του παιδιού, τρόπος αλληλεπίδρασης και ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού κ.α), η πορεία της πατρότητας στο χρόνο, η εξέλιξη και η προοπτικές της, απασχόλησαν κατά καιρούς πολλούς ερευνητές.

Η επιστημονική έρευνα για τη συμβολή του πατέρα στην ανάπτυξη του παιδιού και τη μελέτη του ρόλου του, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι καθυστέρησε σημαντικά. Μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1970 κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα σχετικά δημοσιεύματα στην αγγλική και γερμανική βιβλιογραφία. Μία δεκαετία αργότερα (1980) τα πορίσματα των σχετικών ερευνών βρίσκουν γόνιμο έδαφος και σημειώνονται οι πρώτες δειλές προσπάθειες για μεταρρύθμιση στο χώρο της οικογένειας (Fthenakis, 1982, 1985, στου Παπαδόπουλος Γ.Ν. 2002). Οι διάφορες προσεγγίσεις και προσπάθειες ερμηνείας του ρόλου της πατρότητας και της σημασιοδότησης της πατρικής φιγούρας, θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε πέντε (5) ιδεολογικά ρεύματα:

1) Σύμφωνα με την επιστήμη της εθολογίας ο ρόλος του πατέρα προσεγγίστηκε με βάσει το μοντέλο της πρώιμης αποτύπωσης, της εκμάθησης και μίμησης τρόπων συμπεριφοράς του πατέρα από το παιδί σε πολύ νεαρή ηλικία. Οι μελλοντικές έρευνες ωστόσο ανέδειξαν τη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ πατέρα και παιδιού σε βάθος χρόνου, ενώ ο Papousek κάνει λόγο για «δυναμική ποιότητα σύνδεσης του παιδιού με τους γονείς»(ΡaΡουsek, 1984 στου Fthenakis, 1985, σ.285).

2) από βιολογικής-γενετικής άποψης εντοπίζεται το βιολογικό υπόβαθρο της  πατρικής συμπεριφοράς, επισημαίνεται η δυνατότητα του πατρικού γονικού σκέλους να αναλάβει την ευθύνη του παιδιού και να αναπληρώσει πιθανή μητρική απουσία, ενώ οι διαφορές μεταξύ διαφορετικών πατρικών συμπεριφορών διαφορετικών πολιτισμών αποδίδεται σε μηχανισμούς μάθησης σε διαφορετικά κοινωνικοπολιτιστικά πλαίσια.

3) Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι κάνουν μία αναφορά στο μοντέλο διάκρισης των οικογενειακών αρμοδιοτήτων που μέχρι πρότινος ίσχυε κάνοντας χρήση των όρων οργανωτικός και εκφραστικός ρόλος που αποδίδονται στον πατέρα και τη μητέρα αντιστοίχως. Στην οργανωτική του λειτουργία ο πατέρας συμπεριφερόταν ως εκπρόσωπος της κοινωνίας στην οικογένεια και το αντίστροφο, ρόλος που του άρμοζε με βάσει τον σαφή και ξεκάθαρο ρόλο του ως «κουβαλητή». Η μητέρα εκπροσωπούσε την έκφραση της εσωτερικής λειτουργίας της οικογένειας. Η παραπάνω ισορροπία έχει ανατραπεί τις τελευταίες δεκαετίες. Η στροφή της γυναίκας προς την αγορά εργασίας

39) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 294.

• αφενός και η ανάληψη μεγαλύτερης ευθύνης του παιδιού από την πλευρά του πατέρα αφετέρου αναιρούν σε μεγάλο βαθμό τους παραπάνω όρους και επιτάσσουν τη μελέτη των ρόλων των δυο φύλων εκ νέου.
• 4) Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτικούς κύκλους δεν ετίθετο θέμα μελέτης της πατρικής συμβολής, δεδομένης της αποκλειστικής σχέσης του παιδιου από τη μητέρα ως μοναδικής τροφού και φροντιστού του παιδιού (Vermore/ & Vermorel1983) έως την ηλικία των τεσσάρων ετών (οιδιπόδειο σύμπλεγμα). Ο ίδιος ο Freud ασχολήθηκε με τη σχέση παιδιού-πατέρα και εντόπισε τρεις όψεις αυτής της σχέσης (πβ. Neumann, 1982), όψεις οι οποίες περιγράφονται και διαφαίνονται και στην πορεία της παρούσης έρευνας: ο πατέρας ως φορέας ικανοποίησης των αναγκών του παιδιού, ως εξουσία και αυθεντία  και ως αντικείμενο αγάπης. Η Melanie K/ein είναι η πρώτη που εντοπίζει και περιγράψει την πρώιμη επικοινωνία του βρέφους με τον πατέρα του και οι κατοπινοί νεοψυαχαvαλυτικοί κύκλοι μιλούν και περιγράψουν τους μηχανισμούς ταύτισης του παιδιού με τον πατέρα (κυρίως του αγοριού).
• 5) Η συμπεριφοριστική κατεύθυνση υιοθετώντας το μοντέλο της κοινωνική μάθησης μέσω της μίμησης και της ταύτισης έθεσε τις βάσεις για την ερμηνεία του μηχανισμού λειτουργίας του πατέρα ως πρότυπο μίμησης για το παιδί, ομοιογενώς για το αγόρι και ετερογενώς για το κορίτσι (Fthenakis,1985).

Έπειτα από διεξοδική μελέτη μεγάλου όγκου ερευνών - που η ερευνήτρια αναζήτησε

και βρήκε από διάφορες πηγές - οι οποίες έλαβαν χώρα κυρίως στο εξωτερικό (δεδομένου ότι στην Ελλάδα το θέμα αυτό δεν έχει αναλυθεί ερευνητικά σε μεγάλη κλίμακα), έγινε η επιλογή των πλέον ενδεικτικών και αντιπροσωπευτικών που η ερευνήτρια θεωρεί ότι θα προάγουν το θέμα της παρούσης έρευνας και θα στηρίξουν τα ερευνητικά της δεδομένα. Ακολουθεί η συνοπτική τους παρουσίαση.

Σχετικές έρευνες

1.        Η πατρότητα στον 21^ο  αιώνα (Cabrera Ν. - Tamis - Le Monda C - Brand/ey R. - Hofferth S. - Lamb Μ.) ⁴⁰. Έρευνα που αναζητά τον τρόπο που οι νέες τάσεις επηρεάζουν τον τρόπο που ο πατέρας ασχολείται με το παιδί και συμβάλλει στην οικογενειακή ζωή και αντίστοιχα κατά πόσο αυτές οι νέες τάσεις επηρεάζουν τα παιδιά και τη σχέση με τον πατέρα τους. Από την έρευνα προκύπτει ότι τα αγόρια που μεγαλώνουν σε απόσταση από τον πατέρα τους έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν διαταραχές φυλετικής ταυτότητας, προβλήματα σχολικής επίδοσης, ψυχολογικής προσαρμογής και αυτοέλεγχου. Η απουσία ή η απόσταση της πατρικής φιγούρας επηρεάζει και τα κορίτσια αλλά με πολύ λιγότερο δραματικό τρόπο και περιορισμένη έκταση. Εντοπίζονται 5 τρόποι-κλειδιά που η πατρική απόσταση επηρεάζει τα παιδιά. Προσδιορίζονται οι λόγοι που συμβάλλουν στην αλλαγή του ρόλου του πατέρα: αύξηση της γυναικείας απασχόλησης, περίοδοι οικονομικής ύφεσης, ευελιξία εργασιακών ωρών, ακανόνιστα επαγγελματικά προγράμματα, απασχόληση κατ' οίκον και δουλειές μερικής απασχόλησης. Η αύξηση των ωρών απασχόλησης του πατέρα με τα παιδιά συχνά συνεπάγεται μείωση των ωρών απασχόλησης της μητέρας μαζί τους. Κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας (η οποία απασχολεί και την παρούσα έρευνα) η συστηματική ενασχόληση του πατέρα με το παιδί συνδέεται με                     

40) Cabrera Ν.- Tamis - Le Monda C. - Brand1ey R. - Hofferth S. - Lamb Μ. Fatherhood ίη the Twenty-First Century. Child Development, Jan.2ooo, Vol.71, Νοι.

υψηλότερη σχολική επίδοση και θετικό συναίσθημα του παιδιού για το σχολικό περιβάλλον, ενώ κατά τη διάρκεια της εφηβείας ισχυρές και στενές με την πατρική φιγούρα (φυσική ή θετή) συνδέονται με θετικά ακαδημαϊκά, συμπεριφορικά και συναισθηματικά αποτελέσματα. Η προσβασιμότητα στον πατέρα από την πλευρά του παιδιού του δημιουργεί αισθήματα ασφάλειας και σιγουριάς. Η έρευνα επίσης επισημαίνει ότι η οικονομική κατάσταση του πατέρα επηρεάζει έμμεσα τα παιδιά εφόσον επηρεάζει το οικονομικό επίπεδο του νοικοκυριού. Η φτώχεια είναι στενά συνδεδεμένη με χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, ψυχολογικά προβλήματα και παιδική εγκληματικότητα.

2.  Εργασία, εισόδημα, οικονομία και παντρεμένοι μπαμπάδες στο ρόλο του φροντιστή (care giver) (Casper Lynne - O'Conne// Martin)⁴¹. Η έρευνα αξιοποιώντας στοιχεία του 1988, 1991 και 1993 της υπηρεσίας εισοδήματος και προγράμματος συμμετοχής (Participation Programm), ερευνά κατά πόσο η διαθεσιμότητα του πατέρα και το οικονομικό επίπεδο του ζεύγους σχετίζονται με την φροντίδα του παιδιού από τον πατέρα και κατά πόσο αυτός ο συσχετισμός έχει αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 1991 σε ένα δείγμα 15.511 νοικοκυριών, εκ των οποίων στα 837 απασχολούντο και οι δύο γονείς, ενώ 2 χρόνια αργότερα σε ένα δείγμα 41.994 νοικοκυριών στα 2.229 ήταν εργαζόμενοι και οι 2 γονείς. Η έρευνα του Casper κατέδειξε ότι οι οικογένειες που έχουν σχετικά υψηλό εισόδημα ήταν λιγότερο πιθανό να αξιοποιήσουν τον πατέρα στην φροντίδα τον παιδιών και πιο πιθανό να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες φροντίδας και απασχόλησης παιδιών επί πληρωμή.

Από την άλλη πλευρά τρεις⁴² άλλες έρευνες εντοπίζουν την εξής παράμετρο σε σχέση με την οικονομική κατάσταση του πατέρα: χαμηλό εισόδημα της οικογένειας και περιορισμένη οικονομική προσφορά του πατέρα στο οικογενειακό νοικοκυριό σχετίζεται με μειωμένο ενδιαφέρον του ιδίου για ενασχόληση με το παιδί⁴³. Σε περίπτωση βέβαια που το παιδί είναι κορίτσι ο πατέρας ασχολείται περισσότερο μαζί της ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των οικονομικών πιέσεων⁴⁴.

3. Όταν η μητέρα και ο πατέρας γίνονται μητέρα (Ehrensaft Diane)⁴⁵. Η Ehrensaft μελετώντας 40 ζευγάρια εντόπισε ότι παρουσιάζονται δύο τύποι γονεϊκής φροντίδας:

·         Οι γονείς ανεξάρτητα από την προσφώνηση του παιδιού (μαμά ή μπαμπά) ανταποκρίνονται στο κάλεσμά του σαν ένας γονιός, τοποθετούν το παιδί πάνω από όλα περιορίζουν τη μεταξύ τους επαφή ανατρέφοντας παιδιά εγωκεντρικά και απαιτητικά.

·         . Ο δεύτερος τύπος που είναι και πιο διαδεδομένος είναι η ίση συμμετοχή των γονέων αλλά με διαφορετικά καθήκοντα. Παρόλο που

41) Casper Lynne - O'Connell Martin. Work, income, the economy and married Fathers as child-care providers. Demography 35, Νο 2, May 1998, 243-250.

42) McLoyd Vonnie. Socioeconomic disadvantage άnd child development. American Psychological Association, 1998, Vol. 53, Νο 2.

43) Yogman Μ. - Kndlon D - Earls F. Father Involvement and CognitivejBehavioral Outcomes ΟΙ Pretermlnfants. ChildAdolesc. Psychiatry, Jan. 1995,34:1.

44) Elder Η. Elen Jr. Linking Family Hardship to Children's Lives. Child Development, 1985, Vol.56.

45) Ehrensaft Diane.When Women andMenMother. Socialist Review, Νο 49, Jan-Feb.1980.

αυτό το πρότυπο βρίσκει αντίθετους τους υποστηρικτές της ολικής κατάργησης των ξεκάθαρων ρόλων των φύλων, ωστόσο προσφέρει οικονομία χρόνου, προσβασιμότητα και των δύο γονέων στο παιδί, καλύτερη επικοινωνία και ομόνοια μεταξύ του ζευγαριού, μεγαλύτερη ικανοποίηση των μελών του ζεύγους του καθενός στο ρόλο του, λιγότερες μεταξύ τους συγκρούσεις και το σημαντικότερο πιο ασφαλή και λιγότερο ανήσυχα παιδιά.

4.  Διαστάσεις της πατρότητας: μια περαιτέρω διερεύνηση (Levy-Shiff Rache/ and Israe/ashvi/i Ruth)⁴⁶. Στην έρευνα συμμετείχαν 68 ισραηλινοί μπαμπάδες (για πρώτη φορά) και οι σύζυγοί τους αφού είχαν προηγουμένως συμμετάσχει σε ειδικά συμβουλευτικά τμήματα. Η έρευνα έλαβε χώρα σε διαφορετικές περιοχές του Τελ-Αβίβ προκειμένου η δειγματοληψία να είναι αντιπροσωπευτική από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι:

·                Σημαντικό ρόλο στον τρόπο που θα ασκήσουν και θα βιώσουν την πατρότητα οι άνδρες παίζει η αντίληψη που έχουν για αυτή πριν γίνουν γονείς.

·                Η ποιότητα του γάμου αποτελεί επίσης ισχυρό προβλεπτικό παράγοντα της ποιότητας της πατρότητας (Likewise, Fe/dman et a/. 1983). Την παράμετρο αυτή έχουν εντοπίσει και τρεις άλλοι ερευνητές από το πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Οι Doherty Wi//iam, Kouneski Edward και Erickson Martha κατέληξαν ότι η υψηλή ποιότητα στο γάμο αποτελεί πιθανό συστημικό πλαίσιο που προάγει την υπεύθυνη πατρότητα (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εκτός γάμου γονείς είναι ανεπαρκείς)⁴⁷. Κατά τη μετάβαση στη γονεϊκότητα οι άνδρες και οι γυναίκες αντιμετωπίζουν σειρά από διλληματικές καταστάσεις. Η φροντίδα του παιδιού είναι ενδεχομένως η πλέον «προβληματική» περιοχή της οικογενειακής αναδιοργάνωσης. Οι γυναίκες συνήθως απαιτούν από τους άνδρες περισσότερα από όσα εκείνοι μπορούν ή είναι πρόθυμοι να προσφέρουν σε αυτό τον τομέα. Ειδικά το θέμα της φροντίδας των παιδιών εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την αμοιβαία συμφωνία μεταξύ των συζύγων.

·                . Η εργασία του πατέρα αποτελεί επίσης μια σημαντική παράμετρο στο δομικό εκείνο πλαίσιο που επηρεάζει την πατρότητα. Πατέρες που είναι ιδιαίτερα εμπλεγμένοι  με την εργασία τους ή ασκούν επάγγελμα υψηλού κύρους τείνουν να ασχολούνται λιγότερο με τη φροντίδα των παιδιών τους. Πιθανή εξήγηση είναι ότι η εργασιακή απασχόληση απαιτεί συναισθηματική και χρονική επένδυση τέτοια που ανταγωνίζεται την αντίστοιχη της πατρότητας.

5.   Η πατρότητα μέσα στο χρόνο: τι είναι αυτό που κάνει τη διαφορά;      (A/dous Joan, Μ. Mu//igan Gaίι)⁴⁸. Διαχρονική έρευνα πενταετούς διάρκειας (η συλλογή του υλικού έγινε το 1997-1988 και επαναλήφθηκε με τα ίδια υποκείμενα μετά από 5 χρόνια,  τα έτη 1992-1993 από την εθνική υπηρεσία

46) Levy-Shiff Rachel and Israelashvili Ruth. Antecedents oj Fαthering:some further explorαtion. Developmental Psychology, 1998, νοl. 24, Νο 3.

47) Doherty William - Kouneski Edward - Erickson Martha. Responsible Fαthering: Απ

overview αnd conceptuαl frαmework. Joumal of marriage and the family 60 (May 1998): 277-292.

48) Aldous Joan, Μ. Mulligan Gail. Fαthering over time: the jαther's impαct οπ mother αnd young child. Journal ofmarriage andthe family, Νον. 1998,60,809-820.

οικογένειας και νοικοκυριού). Η συλλογή του υλικού περιορίστηκε σε λευκές οικογένειες δύο γονέων με τουλάχιστον ένα παιδί και διερεύνησε παραμέτρους που σχετίζονταν με τη συμμετοχή του πατέρα σε δουλειές του σπιτιού (αν και κάποιες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι διαφορές στην κατανομή αρμοδιοτήτων μέσα στην οικογένεια έχουν αρκετά περιοριστεί στην ουσία οι μελέτες δείχνουν μια συνεχιζόμενη αποχή των ανδρών από τις οικογενειακές ασχολίες παρά την εργασιακή απασχόληση και των δύο γονέων εκτός σπιτιού), οικογενειακή κατάσταση και ποιότητα γάμου, αντιλήψεις για το ρόλο των φύλων και την κατανομή αρμοδιοτήτων καθώς και για τις ώρες που θα πρέπει να περνά η μητέρα και κατ' επέκταση και ο πατέρας με το παιδί. Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι:

·         Οι πολλές ώρες εργασίας του πατέρα συχνά τον κρατούν μακριά από την ενεργό πατρότητα, εάν όμως ξεκινήσουν να φροντίζουν τα παιδιά τους-κυρίως τα νεαρότερα-τότε εδραιώνεται ένα μοντέλο σχέσης πιο σταθερό.

·         Οι ώρες απασχόλησης της μητέρας με το παιδί σε μεγάλο βαθμό σχετίζονται με τις ώρες απασχόλησης του πατέρα.

·         Οι μπαμπάδες δείχνουν μια σαφή προτίμηση να ασχολούνται με τους  γιους τους.

·         Η συμμετοχή του πατέρα στις δουλειές του σπιτιού και η ενασχόλησή του με τη φροντίδα του παιδιού είναι παράμετροι που δεν αποδεικνύεται ότι σχετίζονται μεταξύ τους.

·         Συνήθως ο γονέας με τη μεγαλύτερη οικονομική ισχύ έχει τη μικρότερη ενασχόληση με τα παιδιά.

·         . Η εργασία του πατέρα και οι αντιλήψεις του σχετικά με το ρόλο των 2 φύλων και την κατανομή των αρμοδιοτήτων μετά τη γέννηση των παιδιών παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικογενειακής οργάνωσης και την διαμόρφωση του γονεϊκού του προφίλ.

6.           Καθοριστικοί παράμετροι της συμμετοχής του πατέρα στην οικογενειακή εργασία (Barnett C Rosa/ind - Baruch Κ. Grace) ⁴⁹.

               Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 160 καυκάσιους γονείς (ζευγάρια μητέρων και πατέρων) μέσης αστικής τάξης με τη χρήση ερωτηματολογίου- συνέντευξης. Μετρήθηκαν και ερευνήθηκαν 5 φόρμες - παράμετροι γονεϊκής συμμετοχής και εξετάστηκαν 5 πιθανές παράμετροι που επηρεάζουν και καθορίζουν την γονεϊκή συμμετοχή:

Ι.          Η εργασιακή απασχόληση των δύο γονέων.

ΙΙ.         Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες.

ΙΙΙ.        Η οικογενειακή δομή.

IV.        Οι γονεϊκές στάσεις και συμπεριφορές σχετικά με το ρόλο

              των φύλων.

V.         Βαθμός κοινωνικοποίησης των δύο γονέων.

Η έρευνα κατέληξε στα ακόλουθα συμπεράσματα όσον αφορά την ενασχόληση κυρίως του πατέρα με την φροντίδα των παιδιών:

·                Ο αριθμός των ωρών που οι μπαμπάδες αφιέρωναν στα παιδιά τους μειωνόταν καθώς τα παιδιά μεγάλωναν.

·                Οι μπαμπάδες αισθάνονται ιδιαίτερα υπεύθυνοι σχετικά με τη διαμόρφωση και διάπλαση της αρρενωπότητας των γιων τους.

49) Barnett C. Rosalind - Baruch Κ. Grace. Determinαnts of Fαthers' Pαrticipαtion ίn Fαmily Work. Journal οf marriage and the family, Febr.l978, Ν. 49, 29-40.

·         Οι άνδρες αισθάνονται πιο άνετα να συναναστρέφονται το αρσενικό παιδί δεδομένων των κοινών ενδιαφερόντων που μοιράζονται.

·         Οι άνδρες τείνουν να επαναλαμβάνουν στην ανατροφή των παιδιών τους τις συμπεριφορές του δικού τους πατέρα και ταυτόχρονα τους αποζημιώνουν κάνοντας περισσότερα από το λιγότερο δυνατό που έκαναν οι δικοί τους μπαμπάδες.

·         Η συμπεριφορά της μητέρας απέναντι στη συμμετοχή του συζύγου στην ανατροφή των παιδιών σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την πατρότητα του δικού της πατέρα (σε λειτουργικές και ευέλικτες οικογενειακές οντότητες, ο τρόπος που ασκεί το ρόλο του ο πατέρας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά και τις αντιλήψεις της συντρόφου του. Ακόμη και αν ο τρόπος του διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από τον δικό της, του επιτρέπει και τον βοηθά να αποδεχτεί το ρόλο του και να διδαχτεί πως να είναι καλός γονιός παραδειγματιζόμενος από εκείνη)⁵⁰.

7.     Παράγοντες που σχετίζονται με δραστηριότητες παροχής φροντίδας του πατέρα και την ευαισθησία του με τα μικρά παιδιά (NICHD-Nationa/ Institute of Chi/d Hea/th and Human Deve/opment)⁵¹. Έγινε χρήση του πολυπαραγοντικού μοντέλου ανάλυσης και χρησιμοποιήθηκε δείγμα από 10 πολιτείες των Η.Π.Α. Το πρωτόκολλο της έρευνας προέβλεπε τα υποκείμενα να είναι άνω των 18 ετών και να μιλούν αγγλικά. Χορηγήθηκε ερωτηματολόγιο στα υποκείμενα σε 4 διαφορετικές φάσεις: όταν το παιδί ήταν 6, 15, 24 και 36 μηνών αντίστοιχα.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας:

·         Οι μπαμπάδες ασχολούνται περισσότερο με τη φροντίδα των παιδιών τους όταν εργάζονταν λιγότερες ώρες από την μητέρα, όταν και οι δύο γονείς ήταν νέοι σε ηλικία, όταν οι μπαμπάδες διέθεταν πιο αισιόδοξη ψυχοσύνθεση και είχαν θετική στάση απέναντι στη ζωή, όταν οι μητέρες στο ερωτηματολόγιο δήλωναν έντονη οικειότητα με το σύντροφό τους και ευτυχισμένες από το γάμο τους και τέλος όταν τα παιδιά ήταν αγόρια.

·         Οι άνδρες που είχαν λιγότερο παραδοσιακές αντιλήψεις σχετικά με την ανατροφή των παιδιών, ήταν μεγαλύτεροι σε ηλικία και δήλωναν ευτυχισμένοι στο γάμο τους παρατηρήθηκε ότι ήταν πιο ευαίσθητοι στο παιχνίδι τους με το παιδί.

Στην συγκεκριμένη έρευνα έγινε μια προσπάθεια σύνθεσης των ερευνών που είχαν προηγηθεί σχετικά με την πατρότητα, προκειμένου να προσφέρει θεωρητικά μοντέλα που να προσδιορίζουν τις «παραμέτρους- κλειδιά» που ερμηνεύουν την πατρότητα. Το μοντέλο των 5 χαρακτηριστικών του Doherty (Doherty et a/. 1998) είναι ενδεχομένως το πλέον αντιπροσωπευτικό και περιεκτικό. Περιλαμβάνει πέντε μεγάλες κατηγορίες:

1) Τα χαρακτηριστικά του παιδιού (φύλο, χαρακτήρας, ηλικία).

2) Τα χαρακτηριστικά του πατέρα (επάγγελμα, αντιλήψεις, επίπεδο διαβίωσης).

50) Grossman F. - Pollack W. - Golding Ε. Fathers and Children: Predicting the Quality and Quantity of Fatheήng. Developmental Psychology, 1998,Vol. 24, Νο 1, 82-91.

51) NICHD (early child care research network). Factors Associated With Fathers' Caregiving Activities and Sensitivity With Young Children. Journal of Family Psychology, June 2000, Vol. 14, Νο 2, 200- 219.

3) Τα χαρακτηριστικό της μητέρας (επάγγελμα, αντιλήψεις, επίπεδο διαβίωσης).

4) Σχέσεις του ζευγαριού (συζυγική υποστήριξη και οικειότητα).

5) Κοινωνιοδημογραφικά χαρακτηριστικό (εισόδημα και εθνικότητα). .

Η έρευνα επιχείρησε να εξετάσει τον τρόπο που κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικό σχετίζεται με δύο βασικές διαστάσεις της γονεϊκής πατρότητας: τη δέσμευση του πατέρα σε δραστηριότητες παροχής φροντίδας στο παιδί και την αλληλεπίδραση του πατέρα με τα παιδιά του.

Τα αποτελέσματα της έρευνας αναλύονται βάσει των παραπάνω χαρακτηριστικών:

Χαρακτηριστικά του πατέρα

- Το τι κάνει ο πατέρας με και για το παιδί του συχνό αντανακλά στοιχεία της

προσωπικότητας του ίδιου του παιδιού.

- Οι μπαμπάδες περνούν περισσότερο χρόνο με τους γιους απ' ότι με τις κόρες τους,

εύρημα το οποίο επιβεβαιώνεται και από σειρά άλλων ερευνών (Barnett & Baruch/ .

1987; Ga/dscheider& Waite/ 1991/' Harris& Morgan/1991). υ - Η σειρά γέννησης του παιδιού και η ψυχοσύνθεση του δεν επηρεάζουν την πρωτοβουλία ανάληψης φροντίδας από μέρους του πατέρα.

Χαρακτηριστικά της μητέρας

- Το τι κάνει ο πατέρας με και για το παιδί του συχνό σχετίζεται με χαρακτηριστικό και της μητέρας και πιο συγκεκριμένα την ηλικία της και τις ώρες που απουσιάζει στην εργασία της.

- Η φροντίδα του παιδιού συνήθως είναι μοιρασμένη μεταξύ των γονέων όταν και οι δύο είναι νέοι και εργαζόμενοι.

- Η ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού αποτελεί προγνωστικό παράγοντα του βαθμού της εμπλοκής του πατέρα στη φροντίδα του παιδιού: μητέρες που δηλώνουν υψηλό βαθμό ικανοποίησης από το γάμο τους, είχαν συντρόφους με υψηλό βαθμό δέσμευσης στη φροντίδα του παιδιού.

Κοιvωνιοδημογραφικά  χαρακτηριστικά

- Βρέθηκε ότι η οικονομική κατάσταση της οικογένειας δεν αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα καθορισμού του βαθμού ενασχόλησης του πατέρα με το παιδί.

Τέλος βρέθηκε ότι οι μπαμπάδες των πρωτότοκων παιδιών παρουσίαζαν μια μεγαλύτερη ευαισθησία σε σχέση με τους μπαμπάδες υστερότοκων παιδιών. Το ίδιο παρατηρήθηκε και σε μπαμπάδες που μεγάλωναν τα παιδιά τους με λιγότερο αυστηρό παραδοσιακές αντιλήψεις ανατροφής των παιδιών (π.χ. ισότητα των 2 φύλων).

Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε άτομο έχει διαμορφωμένη μία ιεραρχία όσον αφορα το σύστημα προτεραιοτήτων των ρόλων του, ιεραρχία η οποία καθορίζει και τη δέσμευση του σε κάθε έναν από τους ρόλους που επιτελεί. Αλλά και σε κάθε ρόλο χωριστό (π ,χ. γονεϊκότητα) υπάρχει μία ιεραρχία στους επιμέρους ρόλους όπως για παράδειγμα ο κουβαλητής, ο σύντροφος, ο γαλουχητής, ο ηθικοπλάστης, ο ανατροφέας κλπ. Έτσι για κάποιους άνδρες που ο ρόλος του εργαζόμενου και ενδεχομένως του κουβαλητή έχει εξέχουσα θέση στην προσωπική του ιεραρχία μπορεί να κατορθώσει να κερδίζει περισσότερα χρήματα αλλά να είναι λιγότερο ευαίσθητος σαν πατέρας. Ακόμη και στα πλαίσια του ίδιου του πατρικού ρόλου υπάρχουν ωστόσο προτεραιότητες και ιεραρχήσεις. Έτσι, ο ρόλος του «κουβαλητή»

μπορεί για κάποιον πατέρα να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από εκείνον του «τροφού». Τέλος να σημειωθεί ότι ακόμη και η επιτυχία στο ρόλο του πατέρα είναι θέμα επιλογής, εφόσον υπάρχουν άνδρες που επιλέγουν να είναι επιτυχημένοι σαν επαγγελματίες αλλά όχι και σαν γονείς.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε και τον αντίλογο έτσι όπως διατυπώνεται από τον Πόζεφ Κόvραντ στο έργο του «Heart of Darkness». Ο Κόνραντ ισχυρίζεται ότι η δουλειά δεν αρέσει σε κανέναν άνδρα, αρέσει ωστόσο αυτό που ενυπάρχει στη δουλειά: η ευκαιρία να ανακαλύψει κάθε άνδρας τον εαυτό του και τη δική του πραγματικότητα, η εργασία τον κρατά απασχολημένο, του προσφέρει την ικανοποίηση του λειτουργικού και άξιου πολίτη, ικανού μέλους μιας ευρύτερης ομάδας συναδέλφων. Του δίνεται η δυνατότητα να ανταγωνιστεί, να νιώσει περήφανος για τον εαυτό του, να συνεργαστεί και να νιώσει ισότιμος⁵².

Η εργασία για τον άνδρα είναι απαραίτητο στοιχείο σύνδεσης με τον έξω κόσμο, από τον οποίο τροφοδοτείται, προκειμένου να εξισορροπήσει τη σχέση της μητέρας με τον παιδί και αποτελέσει αυτόν τον πολύτιμο εκπρόσωπο του «έξω» κόσμου στην οικογενειακή εστία.

Από τη μελέτη σχετικών με την πατρότητα ερευνών εντοπίστηκαν σημαντικοί παράμετροι που επηρεάζουν και καθορίζουν σημαντικά τον ρόλο του πατέρα: το φύλο/ η ηλικία του παιδιού και η οικογενειακή σύσταση καθώς και η οικογενειακή κατάσταση-σχέση του ζευγαριού.

Η Kathleen Mulan Harris και ο s. Phi/ip Morgan στην εργασία τους με τίτλο «Μπαμπάδες γιοι και κόρες: διαφοροποίηση της πατρικής ανάμειξης στη γονεϊκότητα» ⁵³ εντοπίζουν καταρχήν διαφορές της αλληλεπίδρασης των μπαμπάδων με τα παιδιά τους ανάλογα με την ηλικία. Τα μεγαλύτερα παιδιά που προετοιμάζονται για την εφηβεία (όπως και το δείγμα της παρούσης έρευνας) και που η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από επαναστατικότητα, τάση για ανεξαρτησία και «παιχνίδια ενηλίκων ρόλων», περνούν σαφώς λιγότερο χρόνο με τον πατέρα τους, κάνουν λιγότερα πράγματα από κοινού και εποπτεύονται πιο χαλαρά. Οι μπαμπάδες που έχουν γιους έχουν το προνόμιο να τους διδάξουν ανδρικές συμπεριφορές, ως εκ τούτου η εμπλοκή τους είναι μεγαλύτερη και αναμενόμενη με δεδομένη την προσδοκία της κοινωνίας και της οικογένειας να κοινωνικοποιήσει ο πατέρας τον γιο.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς και στις χώρες της Σκανδιναβίας εκτεταμένες έρευνες που έγιναν, ερευνώντας τα αίτια της συμπεριφοράς προβληματικών αγοριών, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παρουσία του πατέρα είναι απαραίτητη για το αγόρι κυρίως τα δυο πρώτα χρόνια της ζωής του⁵⁴. από την άλλη πλευρά και τα ίδια τα αγόρια παρασύρουν τον πατέρα με τη συμπεριφορά τους σε ένα πιο ενεργητικό ρόλο. Το ενδιαφέρον είναι ότι από τη στιγμή που ένας πατέρας «δελεάζεται» και αποφασίζει να ασχοληθεί με το γιο του, σχεδόν ταυτόχρονα ενεργοποιούνται και στερεότυπα συμπεριφοράς δικαιοσύνης και ισότητας και προς τα άλλα παιδιά. Με αυτόν τον τρόπο οι κόρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να ασχοληθεί ο πατέρας τους μαζί τους εάν έχουν έναν αδελφό.

52) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996,277.

53) Harris Mullan Κ. - Morgan Philips. Fαthers, Sons αnd Dαughters: Differentiαl Pαternαl Involvement ίπ Pαrenting. J oumal οί marriage and the family 53(August 1991): 531-544.

 54) Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 214.

Πολλοί άνδρες αισθάνονται άνετα να αναθρέψουν το γιο τους όχι όμως και την κόρη τους ενώ έχει ειπωθεί ότι οι πατέρες που έχουν γιους παίρνουν πιο δύσκολα διαζύγιο. Ωστόσο δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ο καθοριστικός ρόλος του πατέρα στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης της κόρης⁵⁵.

Στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι το 1991 οι Hygh Lytton και David Μ. Romney στην έρευνά τους εντοπίζουν διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών όσον αφορά τη σωματική τιμωρία από μέρους του πατέρα (οι πατέρες χτυπούν  πιο συχνά και πιο εύκολα τα αγόρια από τα κορίτσια)⁵⁶.

Το 1984 επίσης η 8onnie Ε. Carlson σε σχετική μελέτη της επισημαίνει ότι τα παιδιά των οποίων οι μπαμπάδες συμμετέχουν ενεργά στην ανατροφή τους, μεγαλώνουν

έχοντας λιγότερα στερεότυπα όσον αφορά τους ρόλους των δύο φύλων ⁵⁷.

Ο κρίσιμος παράγοντας ωστόσο δεν είναι τόσο το φύλο των παιδιών όσο ο συνδυασμός των φύλων των αδελφών. Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες πριν οι Elder και Βauman (1963) εξέτασαν τα αποτελέσματα του μεγέθους της οικογένειας και της σύvθεσής της όσον αφορά την επιβολή της πειθαρχίας από μέρους του πατέρα. Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι πατέρες αναλάμβαναν πιο ενεργό ρόλο σε πολυμελής οικογένειες οι οποίες περιλάμβαναν δύο ή περισσότερα αγόρια. Η σε μικρότερο βαθμό ανάμειξη του πατέρα σημειωνόταν σε οικογένειες που τα παιδιά ήταν όλα κορίτσια.

Το μέγεθος της οικογένειας και ο αριθμός των παιδιών φαίνεται ότι επηρεάζει επίσης θετικά την ενασχόληση του πατέρα ωστόσο στερεί από τον αποκλειστικό χρόνο που θα περνούσε ο πατέρας ατομικά με κάθε παιδί, δεδομένου ότι υποχρεώνεται να «μοιράσει» το χρόνο του.

Η σειρά γέννησης του παιδιού επίσης επηρεάζει την πατρική συμμετοχή. Φαίνεται ότι το πρώτο και δεύτερο παιδί επωφελούνται δεδομένου ότι ο πατέρας έχει περισσότερο χρόνο να ασχοληθεί αποκλειστικά μαζί τους, κατάσταση η οποία αλλάζει σε περίπτωση που γεννηθούν και άλλα παιδιά. Τα μεγαλύτερα πλέον παιδιά αναλαμβάνουν πατρικούς ρόλους ενώ τα νέα μέλη της οικογένειας δεν απολαμβάνουν της αποκλειστικής προσοχής του πατέρα (προνόμια που είχαν τα πρώτα παιδιά) εφόσον η εποπτεία τους έχει ανατεθεί στα μεγαλύτερα αδέλφια (Zajonc 1976).

Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα ενδεχομένως να συνεπάγεται σύμφωνα με αυτήν την έρευνα επιπτώσεις στην ενασχόλησή του με το παιδί. α πιο μορφωμένος πατέρας  πιθανόν να έχει και μεγαλύτερη οικονομική άνεση να εξασφαλίσει υλικά αγαθά στο παιδί του αλλά εξίσου πιθανό να συνεπάγεται και πιο απαιτητική επαγγελματική ενασχόληση που τον κρατά πολλές ώρες έξω από το σπίτι γεγονός που στερεί από τον ποιοτικό δεσμό του με το παιδί.

Οι παράγοντες της εργασίας της μητέρας έξω από το σπίτι καθώς και της ποιότητας των οικογενειακών σχέσεων επισημάνθηκαν επίσης από αρκετούς ερευνητές ως σημαντική στη συμμετοχή ή μη του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών καθώς και στη διαμόρφωση του είδους αυτής της συμμετοχής.

55) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 320.

56) Lutton Hugh - Romney Μ. David. Pαrents' Differentiαl Sociαlizαtion ΟΙ Boys αnd Girls: Α metα - αnαlysis. Psychological Bulletin, 1991, Vol. 109, Νο 2, 267-296.

57) Carlson Bonnie. The lαther's contribution to child cαre: effects οη children's perceptions ΟΙ pαrentαl roles. American Orthopsychiatric 54, January 1984, 123-136.

Οι John Η. Grych και Roseanne C/ark θεωρούν ότι οι σύζυγοι μη εργαζόμενων γυναικών είναι πιο ήρεμοι και πιο ικανοποιημένοι από την οικογενειακή τους ζωή⁵⁸, άποψη την οποία συμμερίζονται και οι Ash/ey Η. Beite/ και Ross D. Park⁵⁹. Από την άλλη πλευρά έχει αποδειχθεί ότι οι άνδρες εργαζόμενων γυναικών ασχολούνται περισσότερο με τα παιδιά τους και μάλιστα απασχολώντας τα με παιχνίδια, σε αντίθεση με τις εργαζόμενες μητέρες που συνήθως περιορίζονται να τα επιβλέπουν⁶⁰.

Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι όσοι πατέρες αποφασίζουν να πάρουν στα χέρια τους την ανατροφή των παιδιών τους, δημιουργούν εξυπνότερα παιδιά, με καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο και υψηλότερες διακρίσεις στην κοινωνική τους ζωή. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Σάντεϊ Τάιμς» του Λονδίνου μια δωδεκαετής έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ και παρακολούθησε τη ζωή μιας ομάδας παιδιών από τη γέννηση έως και την εφηβεία τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά που ανατρέφονται από τον πατέρα τους (ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης) έχουν ανώτερο δείκτη αφυΐας από το μέσο όρο ⁶¹. Οι ειδικοί θεωρούν ότι το φαινόμενο οφείλεται στο γεγονός ότι οι πατέρες που αποφασίζουν να αναλάβουν μη παραδοσιακούς ρόλους έχουν μεγαλύτερες φιλοδοξίες , πιο «ανοιχτό μυαλό» και υψηλότερη μόρφωση από τη μέση μητέρα, ενώ εάν υπάρχει και εργαζόμενη μητέρα στην οικογένεια το πιθανότερο είναι ότι διαδραματίζει και εκείνη σημαντικό ρόλο στην ανατροφή του παιδιού, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει στις οικογένειες που η ευθύνη της ανατροφής βαραίνει σχεδόν αποκλειστικά τη μητέρα ενώ ο πατέρας είναι σημαντικά αποστασιοποιημένος. Πρόσφατα στατιστικά στοιχεία έδειξαν ότι στη Μ. Βρετανία μέχρι το 1993 είχαν πάρει αυτή την απόφαση 44.000 άνδρες ενώ μετά από πέντε χρόνια ο αριθμός τους είχε φτάσει τις 89.000.

Από την άλλη πλευρά έρευνες που πραγματοποίησε ο G. Russe/ σε πληθυσμούς της Αυστραλίας με θέμα τη μορφή της οικογένειας έδειξαν ότι μπαμπάδες που έχουν αναλάβει αποκλειστικά τη φροντίδα των παιδιών τους και έχουν περιοριστεί στο σπίτι εκφράζουν τα ίδια παράπονα με τις γυναίκες σε αντίστοιχες περιπτώσεις (έλλειψη φίλων και κοινωνικών δραστηριοτήτων και επικρίσεις από τα άλλα μέλη της οικογένειας)⁶², κατάσταση η οποία ανατρέπεται όταν επιστρέψουν στην εργασία τους. Ανάλογα αποτελέσματα εντοπίστηκαν και σε Σουηδικούς πληθυσμούς όπου η άδεια πατρότητας μακράς διάρκειας (με σημαντικές οικονομικές διευκολύνσεις) έχει καθιερωθεί από το 1974. Οι άνδρες ωστόσο επιλέγουν να πάρουν μόνο λίγες μέρες γονικής αδείας και να επιστρέψουν στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις.

Το καλό οικογενειακό κλίμα ή αντίθετα οι συγκρούσεις φαίνεται ότι επηρεάζουν περισσότερο τους άνδρες και καθορίζουν εάν και κατά πόσο θα ασχοληθούν με τα παιδιά⁶³. Συγκεκριμένα λιγότερες συγκρούσεις και υψηλό επικοινωνιακό επίπεδο συνδέονται με μεγαλύτερη συμμετοχή του πατέρα.

58 Gruch John - Clark Roseanne. Maternal Employment and Development ΟΙ the Father - Inlant Relationship ίπ the First Year. Developmental Psychology, 1999, Vol. 35, Νο 4, 893- 903.

59 Beitel Ashley - Parle Ross. Parental Involvement ίπ Inlancy : the Role ΟΙ Maternal and PaternalAttitude. Journal ofFamily Psychology, 1998, "01.12, Νο 2,268-288.

60 Hams Mullan Κ. - Morgan Philips. Fath~rs, Sons and Daughters: Differential Paternal Involvement ίπ Parenting. Journal οί marriage and the family 53 (August 1991): 534.

61 Έξυπνα παιδιά με πατρική ανατροφή. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα Μάιος 1998.

62 Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 216.

63 Belsky Jay. Patterns ΟΙ Marital Change and Parent-Child Interaction. Journal οί marriage and the family 53 (May 1991): 488.

Οι πατέρες που συμμετέχουν ενεργά στη φροντίδα και ανατροφή των παιδιών τους δηλώνουν πιο ευτυχισμένοι από το νέο τους ρόλο σε αντιδιαστολή με εκείνους που δεν συμμετέχουν.

Σε κάθε περίπτωση όμως ο βαθμός ικανοποίησης εξαρτάται από το κατά πόσο η συμμετοχή αυτή είναι εθελοντική ή υποχρεωτική. Όταν η πατρότητα είναι επιβαλλόμενη είναι βέβαιο ότι τα αποτελέσματα είναι λιγότερο θετικά.

Από την πλευρά της γυναίκας η συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών είναι μέρος των συζυγικών του καθηκόντων. Ανταποκρινόμενος σε αυτό το ρόλο ο σύζυγος ταυτόχρονα της προσφέρει και συζυγική ικανοποίηση.

Αυτονόητη η επισήμανση ότι στις συγκρουσιακές οικογένειες είναι υψηλός ο βαθμός επηρεασμού των παιδιών που συχνά τριγωνοπιούνται προκειμένου να «μπουν» ανάμεσα στους γονείς και να αποσπάσουν την προσοχή τους από τα πραγματικά προβλήματα της σχέσης τους ⁶⁴. Η φάση της οικογένειας κατά την οποία εισέρχονται τα παιδιά ως νέα μέλη είναι διπλή: σηματοδοτεί αφενός την αφετηρία μιας νέας ζωής, αφετέρου δε είναι καθοριστική για την ομαλή λειτουργία του οικογενειακού συστήματος. Ο τρόπος με τον οποίο το σύστημα αυτό θα διαχειριστεί τις δυσκολίες, θα επιλέξει υγιείς τρόπους επικοινωνίας και θα προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες είναι καθοριστικός για την υιοθέτηση ενός επαρκούς γονεϊκού ρόλου ⁶⁵. Προκειμένου για την ομαλή αυτή μετάβαση ενδεχομένως προαπαιτείται το ζευγάρι ξεχωριστά να έχει επεξεργαστεί σωστά τις διάφορες φάσεις του κύκλου ζωής του, να έχει διαχειριστεί την επιθυμία του για ένα παιδί και να είναι έτοιμοι και οι δύο για τη μετάβαση στη γονεϊκή ιδιότητα. Εξάλλου η συμμαχία του συστήματος θα εξακολουθήσει να υφίσταται και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και στη συνέχεια στη νέα κατάσταση όπου το ζευγάρι καλείται να επιτελέσει και το νέο του ρόλο ως γονείς.

Όσον αφορά τέλος την επιθυμία του ζευγαριού για ένα παιδί, τούτο αποτελεί συνισταμένη πολλών παραγόντων που το βέβαιο είναι ότι δεν αφορούν μόνο το παιδί αυτό καθ' αυτό. Η επιβεβαίωση της γονιμότητας του άνδρα και της γυναίκας, η «ανάκτηση» της χαμένης αθωότητας και παιδικής ηλικίας, η εξασφάλιση της συνέχειας και προέκτασης του εαυτού τους καθώς και της επόμενης γενιάς, η ικανοποίηση της ανάγκης για προσφορά και η άρνηση του θανάτου με την πρόσκληση για ζωή, η ικανοποίηση σημαντικών «τρίτων» όπως είναι οι παππούδες και τέλος η ευκαιρία για διαιώνιση θετικών ή η ανατροπή αρνητικών ταυτίσεων, αποτελούν ορισμένους από τους λόγους που σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο μπορεί να ωθήσουν ένα ζευγάρι στην απόφαση να αποκτήσει ένα παιδί.

 Ο Σύγχρονος Πατέρας

(Σκέψεις περί πατρότητας)

Η Diane Ehrensaft και η Ar/ie Hochschi/d που έχουν ασχοληθεί σοβαρά τα τελευταία χρόνια με τη μελέτη της σύγχρονης «ισότιμης» οικογένειας σκιαγραφούν παραστατικά το πορτρέτο του «μοντέρνου πατέρα»⁶⁶. Περιγράψουν έναν άνδρα προερχόμενο από τις μεσαίες ή ανώτερες κοινωνικές τάξεις με μόρφωση και

64) Cox Martha - Paley Blair. Fαmily αs Systems. Annual Review οί Psychology, Vol. 48, 1997, 245.

65) Δραγώνα Θάλεια. Μετάβαση στη Γονεϊκή Ιδιότητα. Βασική Παιδοψυχιατρική, τόμος Α': Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 131.

66) Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 217.

εισοδήματα άνω του μέσου όρου. Συνήθως ελεύθερος επαγγελματίας, με ελεύθερο ωράριο και ευέλικτα προγράμματα, βοηθητικός προς τη σύντροφό του και απορριπτικός ως προς τις παραδοσιακές παλαιότερες κουλτούρες σχετικά με το ρόλο

του άνδρα στην οικογένεια⁶⁷. Η στάση τους ως προς τον πατέρα τους είναι επίσης

απορριπτική καθώς τον χαρακτηρίζουν «απόμακρο» και δηλώνουν ανικανοποίητοι από τον τρόπο που οι ίδιοι μεγάλωσαν. Η πριν το γάμο συμβίωση με τη σύντροφό τους χαρακτηρίζει τον τρόπο ζωής τους, ενώ επιλέγουν για σύντροφο μια γυναίκα που επίσης δεν ανταποκρίνεται στα παραδοσιακά μοντέλα ρόλων και που η ίδια δεν θέτει ως στόχο ζωής το γάμο και τη δημιουργία οικογένειας. Οι σύγχρονοι πατέρες περιγράφονται ως «δημιουργοί ρόλων» και αποτυπώνονται ως άνδρες «...με υψηλό αυτο-συναίσθημα,... ευέλικτοι, ευαίσθητοι στις διαπροσωπικές σχέσεις και δείχνουν μια εσωτερική ικανότητα ελέγχου. Αυτά τα χαρακτηριστικά θεωρούνται ως προϋπόθεση για τους άντρες που εγκαταλείπουν την παραδοσιακή τους στάση σχετικά με την ανατροφή των παιδιών και παρά ταύτα νιώθουν πολύ καλά ως πατέρες στο νέο τους ρόλο» (Fthenakis 1985; σ:198 στον ΓΝ.Παπαδόπουλο).

Ωστόσο ο σύγχρονος πατέρας και κυρίως ο Έλληνας δεν είναι απαραίτητα και

απορριπτικός ως προς τους παραδοσιακούς ρόλους αναμφισβήτητα όμως είναι πιο προσαρμοσμένος στις ανάγκες της σύγχρονης οικογένειας, ανάγκες που συχνά απασχολούν την μητέρα έξω από το σπίτι με εργασιακά ωράρια εξίσου απαιτητικά με του άνδρα (White,1994 στου Γ.Ν.Παπαδόπουλου 2002). Ο σύγχρονος άνδρας είναι σε σημαντικό βαθμό απαλλαγμένος από τις προκαταλήψεις του παρελθόντος όσον αφορά τη διαφοροποίηση των ρόλων και αρμοδιοτήτων μέσα στο σπίτι. Οι άνδρες των 30 και 40 ετών (ηλικίες που αφορά το δείγμα της παρούσης έρευνας) έχουν ανατραφεί από μητέρες που οι ίδιες παρέμειναν στο σπίτι έχοντας ως βασική απασχόληση την ανατροφή των παιδιών και τη φροντίδα του νοικοκυριού, θέτοντας τον εαυτός του συχνά στο περιθώριο και οι άνδρες αυτοί συχνά επιθυμούν για τις συντρόφους τους έναν πιο ενεργό κοινωνικό ρόλο πέρα από οικογενειακό. Είναι

άνδρες που επιτρέπουν στον εαυτό τους ένα πιο θηλυκό ρόλο και στη σύντροφό

τους έναν πιο αρρενωπό, κάνοντας το πρώτο βήμα για μια πρώτη πρωτοποριακή γενιά. Παρατηρείται δηλαδή μία αυξανόμενη συμμετοχή του άνδρα στα πλαίσια της οικογενειακής ζωής και της γυναίκας στα πλαίσια της κοινωνίας. αν και όπως παρατηρεί ο Parke τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80 «...πολλές είναι οι γυναίκες που εργάζονται έξω από το σπίτι/ αλλά οι πατέρες που συμβάλλουν εξίσου στη φροντίδα για το παιδί είναι  ακόμη λίγοι» (Parke 1987).

Ωστόσο κάποιες φορές η νέα πραγματικότητα φτάνει στα άκρα, με αντιστροφή ταυτοτήτων που όχι σπάνια δημιουργεί συγχύσεις προτύπων (κυρίως στους γιους) και παράγει αρσενικές μητέρες και ευνουχισμένους πατέρες. Ίσως μία γενιά μεγαλωμένων με τα νέα πρότυπα ανδρών να μην είναι αρκετή για την πραγματική συμφιλίωση των παραδοσιακά γυναικείων και παραδοσιακά ανδρικών αξιών σε ένα νέο τύπο άνδρα που δεν απαρνιέται τη φύση του αλλά και δεν παραμένει δέσμιος της προγονικής οπισθοδρόμησης.

Περίπου μία εικοσαετία πίσω (στη δεκαετία του' 80) ο κοινωνικός ρόλος του πατέρα που τον υποχρέωνε να μένει αρκετά έξω από το σπίτι καθώς και η στενή σχέση της μητέρας με τα παιδιά της, εμπόδιζαν την εδραίωση μιας στενότερης σχέσης του πατέρα με τα παιδιά του. Την ίδια εποχή (1982) οι Βασιλείου ⁶⁸ αναφέρουν ότι στην

67) Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 215.

68) Κατάκη Χάρις. Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας. Σειρά: Ανθρώπινα

Συστήματα. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, 160.

προσπάθειά του ο πατέρας να πλησιάσει τη σύντροφο ή τα παιδιά του (κυρίως το αγόρι) «σκοντάφτει» επάνω στις παραδοσιακές δεσμεύσεις της στενής σχέσης μητέρας - παιδιού, οι οποίες και ενισχύονται από το περιβάλλον που θεωρεί το παιδί σχεδόν αποκλειστική ευθύνη της μητέρας. Η κατάσταση αυτή που περιόριζε σε σημαντικό βαθμό την «άνθηση» της σχέσης του πατέρα με τα παιδιά του έχει πλέον μεταβληθεί στις αρχές της νέας χιλιετίας.

Η ηλικία εξάλλου που οι άνδρες αποφασίζουν πλέον να δημιουργήσουν οικογένεια και να αποκτήσουν παιδί έχει σαφώς αλλάξει. Οι κοινωνικοί επιστήμονες μελετώντας τα κίνητρα της αναπαραγωγικής συμπεριφοράς αντιμετώπισαν με μεγάλη αλλαγή που αφορά το 2ο μισό του 20ου αιώνα⁶⁹, αλλά κυρίως τις 2 τελευταίες δεκαετίες. Η απόκτηση ενός παιδιού δεν διαμορφώνεται πλέον από κοινωνικές πιέσεις ή επιταγές ούτε ασφαλώς αποτελεί ένα βιολογικό δεδομένο, αναπόφευκτο του ανθρώπινου προορισμού. Ο παράγοντας επιλογή και επιθυμία παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία οικογένειας. Είναι συχνό το φαινόμενο της αμφιθυμικής διάθεσης ως προς την απόκτηση παιδιού η οποία χαρακτηρίζει ωστόσο και τα δύο πλέον φύλα, αν και συναντάται συχνότερα στον άνδρα. Η επιθυμία απόκτησης ενός παιδιού αλλά και ο φόβος και το άγχος για τη φροντίδα του ενυπάρχουν. Οι πρόσφατες εξάλλου ~ μεταβολές του ρόλου της γυναίκας μέσα και έξω από την οικογένεια συμβάλλουν σημαντικά στη μετατόπιση της ηλικίας απόκτησης παιδιού καθώς και η επιβεβλημένη ανάγκη του άνδρα για επαγγελματική καταξίωση και αποκατάσταση. Έτσι παρουσιάζεται το σύνηθες φαινόμενο της εποχής, των μεγαλύτερων σε ηλικία γονέων, με όλα τα συνεπακόλουθα αυτού αρνητικά (μειωμένος χρόνος απασχόλησης με το παιδί, μικρότερες φυσικές αντοχές, υπερεπένδυση προσδοκιών των γονέων στα παιδιά τους κλπ.) αλλά και θετικά φαινόμενα (μεγαλύτερη αυτονόμηση των γονέων από την οικογένεια καταγωγής και μικρότερη αμφιθυμία). Η ηλικία που ο άνδρας γίνεται πατέρας δεν έχει δυστυχώς διερευνηθεί επαρκώς, η μεγαλύτερη ωστόσο ηλικία όπου απαντάται τα τελευταία χρόνια η πατρότητα ενδεχομένως να μεταφράζεται σε έντονη υπαρξιακή αγωνία των σύγχρονων πατέρων προκειμένου για την εξασφάλιση της συνέχειάς τους και την αναβίωση των χαμένων παιδικών τους

χρόνων (Goldberg /1988). Από τα στοιχεία εξάλλου της Πανελλήνιας Περιγεννητικής Έρευνας του 1991 προκύπτει ότι μόνο το 1,1% των ανδρών που έγιναν πατέρες

εκείνη την περίοδο ήταν άνω της ηλικίας των 45 ετών (Lekea - Karanika/ 1991)⁷⁰.

Ο Ross περιγράφοντας το 1982 την επικρατούσα μέχρι τότε κατάσταση γύρω από την απόκτηση ενός παιδιού έλεγε πολύ γλαφυρά ότι μοιάζει σαν να «... πρέπει .Υ απαραίτητα να είσαι μητέρα για να είσαι γονέας...». Το 1973 η Burlingham και οι συνεργάτες της θα ασχοληθούν εκτενώς με την ψυχοδυναμική της πατρότητας θεωρώντας ότι αυτή ξεκινά από την έναρξη της εγκυμοσύνης της γυναίκας. Ενδιαφέροντα ευρήματα δημοσιεύτηκαν που «φώτιζαν» ξεχασμένες ή παραγνωρισμένες πτυχές της πατρότητας. Η ομάδα της Bur/ingham αποκαλύπτει ότι το ίδιο το βρέφος αρχίζει να κατακτά την έννοια του πατέρα μόλις λίγες εβδομάδες μετά την κατάκτηση της έννοιας της μητέρας και μπορεί να συνδιαλλαγεί και να κάνει σχέση μαζί του ήδη από τους 2,5 - 3 πρώτους μήνες της ζωής του (Greenacre,

1966, Abelin, 1975, Megler, Pine & Bergman, 1975).

Τα δεδομένα για το νέο πατέρα έχουν σίγουρα αλλάξει. Έπειτα από μια μακρά παράδοση αποστασιοποίησης από τη στενή συναλλαγή με το παιδί, ο σύγχρονος

69) Δραγώνα Θάλεια. Μετάβαση στη Γονεϊκή Ιδιότητα. Βαmκή Παιδοψυχιατρική, τόμος Α' : Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 136.

70) Δραγώνα Θάλεια. Μετάβαση στη Γονεϊκή Ιδιότητα. Βαmκή Παιδοψυχιατρική, τόμος Α' : Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 140.

πατέρας καλείται να ανταπεξέλθει σε ένα πιο ενεργό ρόλο που προϋποθέτει μεγαλύτερη εμπλοκή. Ο νέος ρόλος συχνά προκαλεί αμηχανία, διλήμματα που αφορούν την ενεργοποίηση της θηλυκής πλευράς του άνδρα και την ταυτόχρονη διατήρηση του ανδρισμού του αλλά και σύγχυση σχετικά με τη διαφοροποίηση των δύο φύλων (Samuels, 1985). Η λεγόμενη «κρίση της πατρότητας» είναι ένα φαινόμενο που περιγράψει αυτή ακριβώς την ανατροπή που επιφέρει στη ζωή του άνδρα ο νέος του ρόλος και έχει αναλυθεί και διερευνηθεί τόσο από ψυχαναλυτικούς κύκλους όσο και από την πλευρά της κοινωνικής αλλά και συμπεριφοριστικής ψυχολογίας⁷¹.

Ο πατέρας αντιμετωπίζει μια πρόκληση μέσα από την εμπειρία της πατρότητας που του προσφέρει τη δυνατότητα να μεγαλώσει, να ωριμάσει, να αναβιώσει τα «χαμένα» παιδικά χρόνια με όλες τις απαραίτητες αναπληρώσεις και χωρίς να κριθεί για αυτή του τη παλινδρόμηση.

αν και λίγα είναι γνωστά για την συνάφεια μεταξύ των προθέσεων του άνδρα σχετικά με την τεκνοποίηση και την ανάμειξή του στην ανατροφή του παιδιού, τα υπάρχοντα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της θεωρίας ότι ο τρόπος που σχετίζεται ο πατέρας με το παιδί και ο βαθμός εμπλοκής στην ανατροφή του, σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με το κατά πόσο η εγκυμοσύνη ήταν επιθυμητή⁷². Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε οικογένειες δύο γονέων έχει βρεθεί ότι έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στην αυτοεκτίμηση  του παιδιού και στο βαθμό υποστηρικτικότητας των γονέων απέναντί του.

Τι ωθεί τους  άνδρες να γίνουν γονείς.

Συχνά εγείρεται το ερώτημα τι ωθεί τους άνδρες να γίνουν μπαμπάδες. Η αντίληψη του τι σημαίνει να γίνεις πατέρας καθώς και ο ρόλος της πατρότητας «κατασκευάζονται» και διαμορφώνονται στην πορεία των χρόνων ξεκινώντας από την παιδική ηλικία του αγοριού. Εξάλλου είναι αυτά τα αγόρια που θα γίνουν στο μέλλον μπαμπάδες και που θα αναθρέψουν με τη σειρά τους κάποιους μελλοντικούς μπαμπάδες. Ωστόσο κανένας ερευνητής έως τώρα δεν έχει περιγράψει τα μονοπάτια εκείνα που ωθούν τα αγόρια στο να γίνουν γονείς αλλά ούτε υπάρχει και κάποια σχετική επίσημη θεωρία που να ερμηνεύει εκείνη την εξελικτική διαδικασία που δίνει νόημα και μορφή στην πραγματοποίηση της πατρότητας (Lamp/ 1997;. Tanfer & Mo~ 1998)⁷³.

Μέσα από την ανάπτυξη εκείνων των συμπεριφορών που διαφοροποιούν τα δύο φύλα, η ευαισθησία, η υποστηρικτικότητα, η προσαρμοστικότητα και η υπευθυνότητα είναι πιθανό να λειτουργήσουν πρακτικά ως χρήσιμα εφόδια στην ανάπτυξη της πατρότητας. Ομοίως, δεδομένου ότι η πατρότητα αφορά και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (patterns: «...επαναλαμβανόμενες λειτουργίες που εδραιώνουν το πώς, πότε και με ποιόν σχετίζεται ανά πάσα στιγμή το κάθε μέλος

71) Παπαδόπουλος Νικόλαος Γ. Ένας Πατέρας Γεννιέται (η βιβλιοθήκη της οικογένειας). Εκδ. Φυτράκη. Αθήνα 2002, 39.

72) Cabrera Ν.- Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S. - Lamb Μ. Fatherhood in the Twenty-First Century. Child Development, Jan. 2000, Vol.71, Νοι, 127-136.

73) Cabrera Ν.- Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S. - Lamb Μ. Fatherhood in the Twenty-First Century. Child Development, Jan. 2000, Vol.71, Νοι, 127-136.

της οικογένειας...)⁷⁴ στον κύκλο ζωής της οικογένειας, εξετάζοντας ενδεχομένως εκείνες τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που συνδέονται με πρώιμα στάδια της πατρότητας στη ζωή του παιδιού όπως φροντίδα, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, ρύθμιση των αποστάσεων και προσδιορισμό του ρόλου του πατέρα, διαχείριση αγχογόνων καταστάσεων και εναλλαγή μεταξύ στοργής και αυστηρότητας-όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο-, θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες.

Έχει βρεθεί ότι οι άνδρες, στην ανατροφή των οποίων είχαν εμπλακεί ενεργά οι πατέρες τους, είναι και οι ίδιοι πιο κινητοποιημένοι στο ρόλο τους αναλαμβάνοντας περισσότερες ευθύνες, εκφράζοντας μεγαλύτερη ζεστασιά και εποπτεύοντας πιο στενά τις δραστηριότητες και τις συμπεριφορές των παιδιών τους.

Λίγα επίσης είναι γνωστά σχετικά με το πώς οι άνδρες μαθαίνουν να γίνονται  μπαμπάδες (Daly 1993; Τanfer & Mott, 1998)⁷⁵. Το 1997 μόνο ένα 11% των πατέρων στις Ηνωμένες Πολιτείες, επέλεξε να παρακολουθήσει κάποια σχετικά μαθήματα- σεμινάρια, αν και έχει αποδειχθεί η θετική συνάφεια μεταξύ αυτού του είδους της εκπαίδευσης και της ενεργότερης συμμετοχής των ανδρών στη φροντίδα των παιδιών τους.

Πολιτιστικές και κοινωνικές αλλαγές έχουν αποδυναμώσει τη σύνδεση μεταξύ της αρρενωπότητας και των κοινωνικών προσδοκιών από έναν υπεύθυνο πατέρα (Marsiglio, 1998). Αυτές οι συνθήκες αλλαγής έχουν διχάσει τον ανδρικό πληθυσμό σε αυτούς που θεωρούν ότι η συμμετοχή στη φροντίδα των παιδιών είναι προαιρετική από την πλευρά τους και σε αυτούς που πιστεύουν ότι η συμμετοχή τους αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό του ανδρισμού τους.

Πατέρας  και εγκυμοσύνη

Η έναρξη της πατρότητας τοποθετείται στην αρχή της εγκυμοσύνης κατά τη διάρκεια της οποίας καλείται να βιώσει αμφιθυμικά συναισθήματα. Παρόλο που δηλώνουν ευτυχισμένοι και περήφανοι για τη νέα κατάσταση καθώς η εγκυμοσύνη εξελίσσεται η αρχική διάθεση της ιδεατής ευτυχίας υποχωρεί και τη θέση της παίρνουν αισθήματα αγωνίας, απώλειας της «παλιάς» δυαδικής σχέσης με τη σύντροφο, απομάκρυνσης και περιθωριοποίησης από το υπόλοιπο σχήμα (μητέρα- έμβρυο) κυρίως κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Η εμπειρία αυτή συχνά κρατά τους άνδρες μακριά  από το σπίτι, συμπεριφορά που σε κάποιες περιπτώσεις εξακολουθεί και μετά τη γέννηση του παιδιού. Κατά το δεύτερο τρίμηνο οι άνδρες επεξεργάζονται ζητήματα της δικής τους σχέσης με τον πατέρα τους. από αυτή τη διαδικασία καθώς και την ποιότητα αυτή της σχέσης καθορίζεται ο βαθμός προσαρμογής τους στο υπόλοιπο της εγκυμοσύνης και τα αισθήματα που θα βιώσουν στην πορεία της. Οι άνδρες οι στερημένοι ενός καλού πατέρα πιθανόν να αντιμετωπίσουν δυσκολίες προσαρμογής (Diamond; 1986)⁷⁶.

Μετά την έναρξη του κινήματος του φυσικού-ανώδυνου τοκετού Lamaze στη Γαλλία, τη δεκαετία του '40 που πήρε το όνομά του από τον ιδρυτή του και αργότερα

74) Minuchin S. οικογένειες και οικογενειακή Θεραπεία. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, 24.

75) Cabrera Ν.- Tamis - Le Monda C. - Brandley R. - Hofferth S. - Lamb Μ. Fatherhood ϊη the Twenty-First Century. Child Deνelopment, Jan. 2000, Vol.71, ΝΟ1, 131.

76) Δραγώνα Θάλεια. Μετάβαση στη Γονεϊκή Ιδιότητα. Βασική Παιδοψυχιατρική, τόμος Α' : Ερευνητικά και κλινικά κείμενα. Εκδ. Καστανιώτης, 1994, 150.

συνεχίστηκε από τον Bradley στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει σημειωθεί μια έξαρση του ενδιαφέροντος στην έρευνα γύρω από τον πατέρα και τη σχέση του με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Παρόλο που η συμμετοχή του μελλοντικού πατέρα σε μαθήματα ανώδυνου τοκετού έχει μικρά σχετικά οφέλη όσον αφορά αυτή καθ' αυτή τη συμμετοχή του στον τοκετό, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τα αισθήματα στοργής και τρυφερότητας προς τη σύζυγο και το αγέννητο παιδί του και μακροπρόθεσμα συμβάλλει στη θετική σχέση του ζευγαριού αν και είναι άγνωστη η επίδρασή του στη σχέση του με το παιδί του⁷⁷ Σήμερα ωστόσο όλο και περισσότεροι μελλοντικοί πατέρες συμμετέχουν σε αυτά τα μαθήματα και παρευρίσκονται κατά τη διάρκεια του τοκετού. Το ποσοστό αυτό συμμετοχής του πατέρα έχει αυξηθεί κυρίως τα τελευταία χρόνια. Τα στατιστικά στοιχεία που τη συμμετοχή των πατέρων στις αμερικάνικες κλινικές της δεκαετίας του 1970, κάνουν λόγο μόνο για το 27%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό μία δεκαετία αργότερα ανέρχεται στο 80% (Parke/ 1981). Στη Μ. Βρετανία επίσης τα ποσοστό είναι ανάλογα (60-80%), ποσοστό που φαίνεται να αντιπροσωπεύει κατά προσέγγιση τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (Fthenakis/ 198~σ.135). Αξίζει να σημειωθεί ότι σε έρευνα που αναζητούσε το κίνητρο και την επιθυμία για συμμετοχή στον τοκετό του πατέρα, ξεχωριστά για τους δύο γονείς, προκύπτει ότι η απόφαση αυτή είναι κοινή σε ποσοστό 74,8%, πρωτοβουλία του πατέρα 13,9% και επιθυμία της μητέρας σε ποσοστό 7,4% (Pawson & Morris 1971/ στου Fthenakis/ 198~ σ.134).

Πατέρας  και Βρέφος

Ο πατέρας μπορεί - όπως αποδεικνύεται - να φροντίσει το βρέφος το ίδιο καλά με τη μητέρα ενώ οι ειδικοί που έχουν ασχοληθεί με τη σχέση πατέρα - βρέφους διακρίνουν λεπτές διαφορές. Ο πατέρας παίζει περισσότερο με το βρέφος σε σχέση με τη μητέρα και το παιχνίδι του είναι πιο διεγερτικό για το μωρό (του προκαλεί αναστάτωση).⁷⁸ Ο Yogman παρατηρεί ότι οι πατέρες προτιμούν τα ψηλαφητά παιχνίδια, χρησιμοποιούν περισσότερο τα χέρια τους και επιδιώκουν να προκαλέσουν την προσοχή και την έξαψη του μωρού, ενώ είναι πολύ σημαντική η σωματική επαφή με το βρέφος το οποίο προτιμούν να κρατούν στη αγκαλιά τους και να νανουρίζουν. Η συμπεριφορά του πατέρα διαφοροποιείται επίσης ανάλογα και με το φύλο του παιδιού, κυρίως μετά το πρώτο έτος ζωής τους. Έχει ήδη τονιστεί πόσο υπεύθυνος νιώθει ο πατέρας για την «αρρενοποίηση» του γιου, γεγονός που τον ωθεί να αφιερώνει περισσότερες ώρες στο αρσενικό παιδί «καλλιεργώντας» τις αρσενικές αρετές του όπως την ανεξαρτησία, τη φυσική τάση για σωματική άσκηση και τη διάθεση για εξερεύνηση και ανακάλυψη των πραγμάτων. Αντίστοιχα στην κόρη διεγείρει τα θηλυκά της στοιχεία όπως είναι η γλυκύτητα και η τρυφερότητα. Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι οι μπαμπάδες έχουν μεγαλύτερη ευκολία στη φροντίδα και τον καθαρισμό του αγοριού και μεγαλύτερη άνεση να αγγίζουν τα γεννητικά του όργανα.

Ο πατέρας είναι ικανός να διαμορφώσει μια πραγματική σχέση συμβίωσης με το μωρό ενώ είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι ο πατέρας αποτελεί φιγούρα προσκόλλησης (attachement figure) εξίσου όσο και η μητέρα. Ο Greenberg και ο Morris χρησιμοποίησαν τον όρο "engrossment" (απορρόφηση) προκειμένου να αποδώσουν τη σχέση του πατέρα με το νεογέννητο παιδί του. Περιγράψουν μάλιστα

77) Bozett W. Frederick. Male Development ant Fathering Throughout The Life Cycle. American behavioral Scientist, Oct. 1985, Vol.29, Νοι, 41-54.

78) Badinter Elisabeth. ΧΥ Η Ανδρική Ταυτότητα. Εκδ. Κάτοπτρο, Μάρτιος 1994, 225.

τα στάδια-χαρακτηριστικά αυτής της προσκόλλησης του πατέρα προς το παιδί του ως ακολούθως:

1.      Οπτική ενημερότητα κατά την οποία ο πατέρας καμαρώνει το βρέφος ως όμορφο και ελκυστικό.

2.      Απτική ενεργοποίηση και ενημερότητα που ωθεί τον πατέρα να αγγίζει και να κρατά αγκαλιά το μωρό.

3.      Ο πατέρας αρχίζει να ξεχωρίζει τα χαρακτηριστικά εκείνα του παιδιού που το κάνουν να ξεχωρίζει.

4.      Ο πατέρας αρχίζει να βλέπει το παιδί του ως τέλειο δημιούργημα.

5.       Ο πατέρας νιώθει ισχυρή έλξη για το νεογέννητο, είναι γοητευμένος και εκφράζει ακραίο ενθουσιασμό και

6.      Υψηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης ⁷⁹.

Οι συμπεριφορές προσκόλλησης του πατέρα περιλαμβάνουν χαμόγελα, αγγίγματα, αγκαλιές, συνομιλίες, νανουρίσματα, λικνίσματα. Αντίστοιχες συμπεριφορές προτίμησης του βρέφους προς τον πατέρα είναι μπαμπαλισμοί, χαμόγελα και κλάμα προκειμένου ο πατέρας να το πάρει αγκαλιά. Φαίνεται ότι τελικά τα παιδιά 'J χρησιμοποιούν τους γονείς τους για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι παρόλο που οι άνδρες είναι ικανοί και μπορούν να προσφέρουν στο βρέφος ακριβώς τις ίδιες φροντίδες με τη μητέρα (ακόμη και όταν εκείνη δεν είναι παρούσα), τα βρέφη τους «αξιοποιούν» περισσότερο για κοινωνικό παιχνίδι.

Όσοι φοβούνται την πατρότητα

Ο οικογενειακός θεραπευτής Gas Napier αναφέρει το 1989 στο σύγγραμμά του «Ηρωισμός, Άνδρες και Γάμος-> ότι οι άνδρες που δυσκολεύονται να δημιουργήσουν οικογένειες είναι εκείνοι που δεν έχουν ανακαλύψει μέσα τους τον οικογενειακό Άνθρωπο, ενδεχομένως γιατί δεν τον έζησαν ως δικό τους πατρικό πρότυπο και δεν κατάφεραν να το εντοπίσουν και να το εκτιμήσουν ως μοντέλο σε ήρωες άλλων ανδρών⁸⁰. Συχνά αυτοί οι άνδρες – αρνούμενοι την πατρότητα ως έκφραση του ανδρισμού τους - τρέχουν μακριά από τα παιδιά τους φοβισμένοι και αδύναμοι να αφιερωθούν σε κάτι μεγαλύτερο ή ευρύτερο από τους ίδιους, όπως είναι η πατρότητα και η οικογένεια. Έχουν ανάγκη από δασκάλους της οικογενειακή ζωής και πραγματικούς πατρικούς ήρωες που θα τους εμπνεύσουν.

Είναι σημαντικό για τους νέους πατέρες να συνειδητοποιήσουν ότι η πατρότητα δεν απαιτεί τέλειους άνδρες αλλά αποτελεί το μέσο για τη δική τους προσωπική βελτίωση που θα τους βοηθήσει να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι και καλύτεροι δάσκαλοι για τα παιδιά τους, προκειμένου να τα διδάξουν να μεγαλώσουν τα δικά τους παιδιά. Αν δεν το πράξουν αυτό, τότε το πιθανότερο είναι ότι και τα παιδιά τους θα διαλέξουν ως μέσο τη φυγή. Η πατρότητα δεν αποτελεί μονάχα αναφαίρετο δικαίωμα των ανδρών για την αναπαραγωγική διαδικασία αλλά και πολύτιμο δικαίωμα και προνόμιό τους να διδάξουν στους γιους και τις κόρες τους τι σημαίνει να είσαι άνδρας και τι μπορεί να τους προσφέρει. Υπό αυτή την έννοια θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί και τις θεραπευτικές ιδιότητες της πατρότητας. Σε αυτή τη νέα εποχή για την οικογένεια που η ισότητα των δύο φύλων δεν αποτελεί μόνο ιδεώδες αλλά σε

79) Bozett W. Frederick. Mαle Development αnd Fαthering Throughout The Life Cycle. American behavioral Scientist, Oct. 1985, Vol.29, ΝΟ1, 44.

80) Pittman Frank. Ο άνδρας σε κρίση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996, 251.

σημαντικό βαθμό και τρόπο ζωής, μπορεί να εξακολουθούν να υπάρχουν οι πατροφοβικοί, απαντά όμως κανείς ίσως εξίσου συχνά και τους τολμηρούς, τους πατέρες - πρότυπα. Είναι οι άνδρες εκείνοι που βιώνουν το ρόλο τους συνειδητά, με όλες τις δυσκολίες που αυτός συνεπάγεται και αξιοποιούν τη δυνατότητα που τους προσφέρει η σχέση τους με τα παιδιά τους: να διδάσκονται από αυτά καθημερινά.

Από τη μελέτη των παραπάνω ερευνών προκύπτει ότι δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αναζήτηση αιτιώδους σχέσης μεταξύ του χρόνου απασχόλησης των πατέρων με τα παιδιά τους, του μορφωτικού και οικονομικού τους επιπέδου, της οικογενειακής δομής, του φύλου του παιδιού, της σειράς γέννησής τους στην οικογένεια και της ποιότητας της σχέσης των πατέρων με τα παιδιά τους. Γενικότερα θα έλεγα ότι δόθηκε βαρύτητα στην εξέταση κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων καθορισμού της γονεϊκής συμμετοχής, ειδομένων από την πλευρά των γονέων(αποτύπωση του τρόπου που αντιλαμβάνεται και αξιολογεί ο γονέας τη σχέση του με το παιδί του). Αυτό που αξιολόγησα ότι έλειπε ήταν καταρχήν μια λεπτομερέστερη καταγραφή της ελληνικής πραγματικότητας η οποία να αποτυπώνει και να καθρεφτίζει τη σχέση του σύγχρονου έλληνα πατέρα με το παιδί του, στις λεπτομέρειές του.

Ακόμη σημαντικότερη έκρινα την αναζήτηση της άποψης των παιδιών για τη σχέση τους με τον πατέρα τους, λαμβάνοντας υπόψη την κατάκτηση πλέον στις ηλικίες των υποκειμένων του δείγματος(11-12 ετών) του προοδευτικού σκεπτικισμού, ο οποίος θα επέτρεπε στα υποκείμενα του δείγματος να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του ερωτηματολογίου⁸¹ ,

Θεώρησα στην πορεία ότι ακόμη πιο ενδιαφέρουσα θα ήταν μια συγκριτική μελέτη του τρόπου που αντιλαμβάνονται οι πατέρες και τα παιδιά τη σχέση τους, η αναζήτηση των σημείων ταύτισης αλλά και διαφοροποίησης της αντίληψή τους για συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν στην καθημερινότητά τους και που στο σύνολό τους οι απόψεις τους για τα ζητήματα αυτά στοιχειοθετούν και περιγράψουν το είδος και τη μορφή της μεταξύ τους σχέσης, Ακόμη και εάν τα πορίσματα της έρευνάς μου «υπονόμευαν» τις μέχρι τούδε κοινωνικές αναπαραστάσεις περί του πατρικού προτύπου θα μπορούσαν να αποβούν χρήσιμες εισάγοντας νέες έννοιες που θα φώτιζαν τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Σκοπός της έρευνας

 Δεδομένης της διεξοδικής βιβλιογραφικής και ερευνητικής ανάλυσης της σχέσης μητέρας-παιδιού και της περιορισμένης ενασχόλησης της επιστημονικής κοινότητας με την έτερη δυαδική σχέση πατέρα-παιδιού και την αναζήτηση του ρόλου του πατέρα στην ανατροφή του παιδιού του, σκοπός της παρούσης διατριβής είναι η συμβολή της στην επιστημονική μελέτη της παραπάνω σχέσης καθώς και η αναζήτηση των παραμέτρων εκείνων (ενδοατομικών και κοινωνικών) που επηρεάζουν τον ρόλο και τη συμπεριφορά του πατέρα, τις προσδοκίες του παιδιού και την εικόνα που διαμορφώνει για αυτό το ρόλο καθώς και η αντίληψη που διαμορφώνουν αμφότεροι για την μεταξύ τους σχέση-αλληλεπίδραση.

Αναζητάται τέλος ο εντοπισμός της αναλογίας μεταξύ της εικόνας που έχει ο πατέρας για το ρόλο και τη συμπεριφορά του και της αντίστοιχης διαμορφωμένης εικόνας που έχει το παιδί του για τον ίδιο, μέσα από το πρίσμα συγκεκριμένων κοινωνικών και δημογραφικών παραμέτρων που ενδεχομένως να επηρεάζουν αυτή την αναλογία,

81) Πιαζέ Ζάν. Η Υλώσσα και η σκέψη του παιδιού(μελέτες για τη λογική του παιδιού).

Εκδ.Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 320.

Μέσα από την επιρροή δομικών κοινωνικών μεταβολών που λαμβάνουν χλωρά στα τέλη του προηγούμενου και αρχές του νέου αιώνα, διερευνώνται πιθανές αλλαγές στην ποιότητα και το βαθμό εμπλοκής του έλληνα πατέρα στην ανατροφή του παιδιού του καθώς και στις ευρύτερες αντιλήψεις του περί πατρότητας(από το ατομικό στο συλλογικό⁸²). Επιχειρείται δηλαδή η αποτύπωση της σύγχρονης συλλογικής πατρικής συμπεριφοράς και η διείσδυση στη συλλογική πατρική σκέψη⁸³

Ερευνητικές υποθέσεις

ί. Αναμένεται να βρεθεί στατιστικά σημαντική συνάφεια μεταξύ των απαντήσεων των παιδιών και των απαντήσεων των πατέρων, σε κάθε μία από τις 21 κοινές ερωτήσεις των δύο ερωτηματολογίων (ταύτιση απαντήσεων);

V

ίί. Αναμένεται ο μέσος όρος της απάντησης σε κάθε ερώτηση να είναι διαφορετικός στον πληθυσμό των παιδιών από τον αντίστοιχο του πληθυσμού των μπαμπάδων;

ίίί. Αναμένεται να βρεθούν στατιστικά σημαντικές διαφορές στους μέσους όρους των απαντήσεων μέσα στις οικογένειες του δείγματος (ζεύγη υποκειμένων);

ίν. Αναμένεται να υπάρχει απόλυτη ταύτιση (agreement) μεταξύ των απαντήσεων των παιδιών και των απαντήσεων των πατέρων;

ν. Αναμένεται να βρεθεί συμφωνία μεταξύ της εικόνας του παιδιού για τη σχέση του με τον πατέρα του (ερ. 21) και της αντίστοιχης εικόνας που έχει διαμορφώσει ο πατέρας για τη σχέση;

Ερευνητικά ερωτήματα V

""

νί. Επηρεάζει το φύλο του παιδιού το είδος της απάντησής του σε κάθε ερώτηση;

νίί. Επηρεάζει το φύλο του παιδιού το είδος της απάντησης του πατέρα του σε κάθε ερώτηση;

νίίί. Επηρεάζει το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα το ρόλο του και ως εκ τούτου και τις απαντήσεις τόσο του ιδίου όσο και του παιδιού του σε κάθε ερώτηση;

82) Παπαστάμου Στάμος. Εισayωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Τόμος Α' . Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001, 24.

83) Παπαστάμου Στάμος. Εισayωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Τόμος Α' . Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001, 13.

ίχ. Επηρεάζει η ηλικία του πατέρα το ρόλο του και ως εκ τούτου και τις απαντήσεις τόσο του ιδίου όσο και του παιδιού του σε κάθε ερώτηση;

Χ. Επηρεάζει η ηλικία του παιδιού τη συμπεριφορά του πατέρα και κατά συνέπεια την απάντησή του σε κάθε μια από τις ερωτήσεις του κοινού ερωτηματολογίου;

χί. Αναμένεται η σύνθεση της οικογένειας (μοναχοπαίδι, δύο ή περισσότερα αδέλφια) να επηρεάσει τη σχέση του με τον πατέρα του, έτσι όπως αυτή αποδίδεται μέσα από τις απαντήσεις και των δύο στο ερωτηματολόγιο;

χίί. Αναμένεται ο τόπος κατοικίας να επηρεάσει τη σχέση του πατέρα με το παιδί, έτσι όπως αυτή αποδίδεται μέσα από τις απαντήσεις και των δύο στο κοινό ερωτηματολόγιο;